Η φιλανθρωπία ως κανόνας και μέτρο της χριστιανικής ζωής

“ Γίνεσθε οικτίρμονες καθώς και ο Πατήρ Υμών, 

οικτίρμων εστίν”(Λουκ. 6, 35-36)

Σεβασμιώτατε, Πάτερ και Δέσποτα, Ποιμενάρχα της Ιεράς ταύτης Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφαρσάλων, κ.κ. Τιμόθεε,

αδελφοί μου συμπρεσβύτεροι,

εντιμώτατοι άρχοντες του τόπου τούτου,

ευλογημένοι μας Χριστιανοί,

Το να επιχειρήσουμε να ομιλήσουμε για τη φιλανθρωπία αποτελεί απόπειρα να ομιλήσουμε για τον ίδιο το Θεό καθώς σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ιωάννη «ο Θεός αγάπη εστί»(Α΄Ιω.4,8) και η αγάπη, η ανιδιοτελής και απροϋπόθετη, αποτελεί το κατεξοχήν κίνητρο της φιλανθρωπίας. Ο Θεός είναι ο κατεξοχήν φιλάνθρωπος, ὁ ὁποῖος κατά τόν μεγάλο Καππαδόκη θεολόγο καί Ἀρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως, Γρηγόριο τόν Θεολόγο όχι μόνο δημιούργησε τον άνθρωπο από αγάπη αλλά και ενανθρώπησε, έγινε άνθρωπος. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Καλόν ἡ φιλανθρωπία· καί μάρτυς ὁ αὐτός Ἰησοῦς, οὐ ποιήσας μόνον τόν ἄνθρωπον ἐπ᾽ ἔργοις ἀγαθοῖς, καί τήν εἰκόνα τῷ χοῒ συζεύξας ὁδηγόν τῶν καλλίστων, καί τῶν ἄνω πρόξενον, ἀλλά καί γενόμενος ὑπέρ ἡμῶν ἄνθρωπος»(Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος περί τῆς ἀγάπης τῶν πτωχῶν,PG 35, 860CD).

Ο όρος φιλανθρωπία σημαίνει την αγάπη για τον άνθρωπο, ἐνδιαφέρον καί φροντίδα γιά τόν ὅλο ἄνθρωπο, τήν ψυχή καί τό σῶμα του. Εντός της Αγίας Γραφής μπορούμε να ανεύρουμε πλήθος περιπτώσεων που μαρτυρούν τή δαψιλῆ παρουσία τοῦ Θεοῦ στίς ἀπαιτήσεις τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, όχι μόνο πνευματικές αλλά και υλικές. Χωρίς να προκρίνονται οι σωματικές ανάγκες έναντι των πνευματικών, ο λόγος του Θεού αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος είναι ύλη και πνεύμα μαζί, αδιάρρηκτα συνδεδεμένα και ενωμένα. Άλλωστε και ο Υιός του Θεού, γενόμενος Υιός του ανθρώπου δεν ήταν ένα πνευματικό και άυλο όν, όπως πίστευαν οι αιρετικοί δοκήτες, αλλά είχε και ανθρώπινο σώμα. Αυτό σημαίνει την αναγνώριση της ιερότητας του ανθρωπίνου σώματος και των αναγκών του, αν και βέβαια η φροντίδα μας δεν πρέπει να παγιδεύεται μόνο μέσα στην ικανοποίηση των υλικών αγαθών έχοντας στο νου μας τα λόγια του Μ. Βασιλείου ο οποίος λέγει τα εξής: «Μή μένεις μόνο στή φροντίδα τῆς σάρκας, διότι παρέρχεται, νά ἐπιμελεῖσαι τήν ψυχή σου, πού εἶναι πράγμα ἀθάνατο. Ἐξέτασε μέ κάθε ἀκρίβεια τό ἑαυτό σου, γιά νά γνωρίζεις νά διανέμεις στόν καθένα τό πρόσφορο, στή σάρκα διατροφές καί σκεπάσματα, στήν ψυχή δόγματα εὐσεβείας, ἀγωγή εὐγενῆ, ἄσκηση ἀρετῆς, ἐπανόρθωση παθῶν». Ἀντιλαμβανόμαστε συνεπῶς πώς ὅταν ὁμιλοῦμε γιά φιλανθρωπία δέν πρέπει νά παγιδευόμαστε σε κοσμικά κριτήρια, όπως οι διάφορες κοσμικές φιλανθρωπικές οργανώσεις, ΜΚΟ κ.λ.π., πού περιορίζονται μόνο σέ ὅ,τι τά μάτια βλέπουν καί οἱ αἰσθήσεις ἐπαληθεύουν, ἀλλά ἐννοοῦμε τήν μέριμνα γιά τήν ὅλη ψυχοσωματική ἀνθρώπινη ὕπαρξη.

 Τόσο η ευσπλαχνία, ως ιδιότητα της ανθρώπινης ψυχής, όσο και η φιλανθρωπία, ως έκφανση της ανθρώπινης συμπεριφοράς έχουν χριστιανικό θεμέλιο. Για τους πιστούς η φιλανθρωπία είναι η άμεση υλοποίηση της εντολής του Κυρίου μας Ιησού Χριστού ο οποίος συμβουλεύει ως εξής: «ἀγαθοποιει̃τε καὶ δανίζετε μηδὲν ἀπελπίζοντες καὶ ἔσται ὁ μισθός ὑμω̃ν πολύς καὶ ἔσεσθε υἱοὶ ὑψίστου ὅτι αὐτός χρηστός ἐστιν ἐπὶ τοὺς ἀχαρίστους καὶ πονηρούς. Γίνεσθε οἰκτίρμονες καθὼς καὶ ὁ πατὴρ ὑμω̃ν οἰκτίρμων ἐστίν»(Λουκ. 6, 35-36), δηλαδή «να ευργετήτε και να δανείζετε, χωρίς να αποβλέπετε σε καμμία ανταπόδοση και θα είναι ο μισθός σας πολύς και θα είσθε στην βασιλεία των ουρανών παιδιά του Υψίστου, διότι και αυτός είναι αγαθός και ευργετικός και προς αυτούς ακόμη τους αχαρίστους και πονηρούς.  Γίνεσθε λοιπόν εύσπλαχνοι στους γύρω σας ανθρώπους, όπως και ο Πατήρ σας είναι πολυεύσπλαγχνος προς όλους».

Ωστόσο αυτά τα λόγια του Κυρίου θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτά και από κάποιον κονωνικό ακτιβιστή, από κάποια φιλανθρωπική κοσμική οργάνωση, όμως ο Κύριος προχωρεῖ καὶ μᾶς καλεῖ νὰ ἀνεβοῦμε σὲ ὑψηλότερο σκαλοπάτι. Μᾶς δείχνει τὸ δρόμο τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης, καὶ τῆς ἀγάπης ἀκόμα καὶ πρὸς τοὺς ἐχθρούς! Λέγει τα εξής: «καὶ εἰ ἀγαπᾶτε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις ἐστί; καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτοὺς ἀγαπῶσι. καὶ ἐὰν ἀγαθοποιῆτε τοὺς ἀγαθοποιοῦντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις ἐστί; καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ τὸ αὐτὸ ποιοῦσι. καὶ ἐὰν δανείζητε παρ᾿ ὧν ἐλπίζετε ἀπολαβεῖν, ποία ὑμῖν χάρις ἐστί; καὶ γὰρ ἁμαρτωλοὶ ἁμαρτωλοῖς δανείζουσιν ἵνα ἀπολάβωσι τὰ ἴσα. Πλὴν ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καὶ ἀγαθοποιεῖτε καὶ δανείζετε μηδὲν ἀπελπίζοντες»(Λουκ.6,31-36), δηλαδή, «Εάν αγαπάτε μόνον αυτούς που σας αγαπούν, ποία χάρις του Θεού και αμοιβή σας αξίζει; Διότι και οι αμαρτωλοί αγαπούν εκείνους που τους αγαπούν. Και εάν κάνετε το καλόν εις εκείνους μόνον που σας ευεργετούν, ποία ανταμοιβή εκ μέρους του Θεού σας ανήκει; Διότι και οι αμαρτωλοί το ίδιον κάμνουν. Και εάν δανείζετε εις εκείνους, από τους οποίους περιμένετε να πάρετε πίσω τα δανεικά, ποία ευμένεια και ανταπόδοσις από τον Θεόν σας αρμόζει; Διότι και οι αμαρτωλοί δανείζουν τους αμαρτωλούς, δια να λάβουν από αυτούς ομοίας εξυπηρετήσεις εις την ανάγκην των.  Ἀλλὰ ἐσεῖς νὰ ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθρούς σας καὶ νὰ κάνετε καλὸ καὶ νὰ δανείζετε ὅπου δὲν ἐλπίζετε εἰς ἐπιστροφὴν καὶ ἡ ἀνταμοιβή σας θὰ εἶναι μεγάλη». Αυτά τα επαναστατικά λόγια του Κυρίου μας υπερβαίνουν κατά πολύ την κοσμική φιλανθρωπία των διαφόρων άλλων φιλανθρωπικών οργανισμών διότι απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους.

Αὐτὴ εἶναι ἡ ὑπέρβαση τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης. Δὲν ἀπευθύνεται μόνο σ’ αὐτοὺς ποὺ φέρονται καλὰ ἀπέναντί μας ἢ σ’ αὐτοὺς μὲ τοὺς ὁποίους ἔχουμε ἀμοιβαία σχέση, ἀλλὰ ἀγκαλιάζει ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, ακόμη και τους εχθρούς μας, αυτούς που μας έχουν βλάψει, μᾶς πίκραναν, μᾶς ἀδίκησαν, μᾶς συκοφάντησαν. Αὐτὴν τὴν ὑπέρβαση τῆς ἀγάπης ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς μάς τη φανέρωσε με τις πράξεις του, με τη σταυρικὴ θυσία Του, τὴν ὁποία προσέφερε «ὑπὲρ πάντων» (Β΄ Κορ. 5, 15)· γιὰ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, δικαίους καὶ ἁμαρτωλούς. Όλη η ζωή τού Χριστού ήταν ζωή φιλανθρωπίας, προσφοράς αγάπης πρός τούς ανθρώπους, όχι μόνον προς τούς ομοεθνείς Του, αλλά καί τούς αλλοδόξους καί τούς αλλοεθνείς, προς τους μισούντες Αυτόν. Ας θυμηθούμε ότι ο Ίδιος στήν σχετική παραβολή επήνεσε έναν αλλόδοξο, τόν Σαμαρείτη, πού έδειξε ανιδιοτελή αγάπη.

Ακολουθώντας τα βήματα του Κυρίου ομοιάζουμε τον Θεό Πατέρα σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου, ότι όσοι εἶναι ἄνθρωποι ἀγάπης, σπλαχνικοὶ καὶ ἐλεήμονες, αὐτοὶ εἶναι γνήσιοι υἱοὶ τοῦ Θεοῦ τοῦ Υψίστου. Γίνονται ὅμοιοι μὲ τὸν Θεό, κατὰ χάριν θεοί, διότι σύμφωνα με τον Ιερό Χρυσόστομο, «τὸ ἐλεεῖν καὶ οἰκτίρειν» (P.G. 64,1044), μάς εξισώνει με το Θεό. Πράττοντας έργα ελεημοσύνης για τον πλησίον μας, τα κάνουμε για τον Ίδιο τον Θεό. Ο Ιησούς Χριστός μας διδάσκει: «ἐπείνασα γὰρ καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην καὶ συνηγάγετέ με, γυμνὸς καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην καὶ ἤλθατε πρός με» (Ματθ. 25, 35-36), δηλαδή «πείνασα και μου δώσατε να φάω, δίψασα και μου δώσατε να πιω, ήμουν ξένος και με περιμαζέψατε,  γυμνός και με ντύσατε, ασθένησα και με επισκεφτήκατε, ήμουν σε φυλακή και ήρθατε προς εμένα». Και μας υπενθυμίζει: «ἐφ' ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε» (Ματθ. 25, 40),δηλαδή «εφόσον το κάνατε σ’ έναν από αυτούς τους αδελφούς μου τους ασήμαντους, σ’ εμένα το κάνατε».

 Η διδασκαλία του Ιησού Χριστού, όλες οι εντολές του καθώς και το παράδειγμά του να υπηρετεί τον άνθρωπο είναι διαποτισμένα με την ιδέα της αγάπης προς τον πλησίον και της αδελφικής μέριμνας για αυτόν. Τα διάφορα θαύματα το αποδεικνύουν περίτρανα. Οι ιάσεις, οι αναστάσεις των νεκρών, ο χορτασμός των πεντακισχιλίων (Ματθ. 14, 15-21, Μάρκ. 6, 34-44, Λουκ. 9, 12-17, Ιω. 6, 15-14), κάθε του πράξη φανερώνει τη βαθιά του αγάπη και συμπόνια για τον άνθρωπο. Ειδικότερα, στο θαύμα του χορτασμού των πεντακισχιλίων αποτυπώνεται η βαθιά μέριμνα Του για τις υλικές ανάγκες του ανθρώπου, για το σώμα του, που ο Ίδιος, με τα ίδια του τα χέρια, το δημιούργησε. Ο Ίδιος ο Χριστός, όπως αποτυπώνεται στά ιερά Ευαγγέλια, παρακινούσε τούς ανθρώπους, μέ τή διδασκαλία καί τή ζωή Του, νά βοηθούν τούς πτωχούς καί όσους έχουν ανάγκη. Οι περίφημες παραβολές τού πλουσίου και τού Λαζάρου, τού άφρονος πλουσίου, προσπαθούν να συνετίσουν τους ανθρώπους που επαναπαύονται στα πλούτη τους και τα διακρατούν μόνο για τον εαυτό τους, αποστερώντας τα από τους συνανθρώπους τους. Η έκφραση «να είστε ελεήμονες» σαν γενική ιδέα κυριαρχεί σ’ όλο το Ευαγγέλιο και ο Ιησούς μακάρισε τους ελεήμονες: «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται», επισημαίνει ο Κύριος στην Επί του Όρους ομιλία ( Ματθ. 5, 7). Η ανώτατη έκφραση του ελέους και της φιλανθρωπίας του Κυρίου είναι η αγία προσευχή του στον σταυρό για τους σταυρωτές Του (Λουκ. 23, 34). Εμείς οι πιστοί αυτή τη άρρητη φιλανθρωπία του Κυρίου κοινωνούμε και μεταλαμβάνουμε σε κάθε Θεία Λειτουργία όταν ακούμε το Χριστό να λέει: «Λάβετε, φάγετε, τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου……τούτο εστί το αίμα μου» (Ματθ. 26, 26). Ο Κύριος δίνει τον εαυτό του σε μας, παραδίδει την ζωή του για μας. Αυτή είναι η ανωτάτη πράξη της Θείας φιλανθρωπίας. Eμείς μετέχουμε στο Σώμα και στο Αίμα του Χριστού, στο ύψιστο δώρο του Θεού προς εμάς.

Ο Κύριος μάς προτρέπει να ασκούμε την φιλανθρωπία όχι με διάθεση αυτοπροβολής. Μας διδάσκει: «Όταν κάνεις ελεημοσύνη, μη σαλπίσεις μπροστά σου όπως ακριβώς κάνουν οι υποκριτές στις συναγωγές και στα δρομάκια, για να δοξαστούν από τους ανθρώπους. Αλήθεια σας λέω, έχουν πάρει πλήρως το μισθό τους, απολαμβάνοντας τον έπαινο των άλλων ως αμοιβή. Εσύ, όμως, όταν κάνεις ελεημοσύνη, ας μη γνωρίζει το αριστερό σου τι κάνει το δεξί σου χέρι, για να γίνεται η ελεημοσύνη σου στα κρυφά και ο Πατέρας σου που βλέπει στα κρυφά θα σου αποδώσει στα φανερά» (Ματθ. 6, 2-4). Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα των Φαρισαίων της εποχής εκείνης οι οποίοι ασκούσαν την φιλανθρωπία όχι από μια διάθεση αγάπης προς τον πάσχοντα συνάνθρωπο, αλλά από διάθεση αυτοπροβολής προς το κοινωνικό σύνολο και αυτοδικαιώσεως προς το Θεό. Κίνητρο της φιλανθρωπίας πρέπει να είναι η ταπεινή και αγνή διάθεση του ανθρώπου.

Η αξία της φιλανθρωπίας δεν προσδιορίζεται από το ποσόν και το ύψος αλλά από τα κίνητρα του ανθρώπου. Άλλωστε ό,τι και να προσφέρει ο άνθρωπος είναι πολύ μικρό μπροστά στον υπερβάλλοντα πλούτο της αγαθότητας του Θεού. Ο άνθρωπος προσφέρει ό,τι δύναται και ο Θεός αναπληρώνει τις ελλείψεις. Αυτό μας διδάσκει και το παράδειγμα εκείνης της ταπεινής και πονεμένης χήρας στο ναό του Σολομώντα που το προέβαλλε τόσο έντονα ο Κύριος μας. Οι πλούσιοι που ήρθαν στο ναό, δώριζαν τεράστια ποσά, αλλά δεν έδιναν από το υστέρημά τους. Δεν κινδύνευαν να πεινάσουν. Ενώ η χήρα έδωσε ένα μικρό ποσό, δύο λεπτά, το έδωσε όμως από το υστέρημά της. Έπαιρνε το ρίσκο να πεινάσει τις επόμενες ημέρες εάν κάτι δεν πήγαινε καλά, αλλά εναπόθεσε όμως την ελπίδα της επιβίωσής της στο Θεό. Ο Κύριος θεωρεί την ελεημοσύνη της χήρας πιο πολύτιμη απ’ αυτή των πλουσίων, επειδή «πάντες γὰρ ἐκ τοῦ περισσεύοντος αὐτοῖς ἔβαλον, αὕτη δὲ ἐκ τῆς ὑστερήσεως αὐτῆς πάντα ὅσα εἶχεν ἔβαλεν, ὅλον τὸν βίον αὐτῆς» (Μάρκ. 12, 44).

 Οι Πατέρες της Εκκλησίας ομίλησαν γιά την αρετή της φιλανθρωπίας καί προέτρεψαν τούς Χριστιανούς νά την εξασκούν, γιατί αυτό θά ωφελήσει πνευματικά και αυτούς τούς ίδιους καί τούς συνανθρώπους τους. Αυτό τό έκαναν όχι από κάποια κοινωνιολογική ιδεολογία και κοινωνικό ακτιβισμό αλλά από τήν βίωση τής αγάπης τού Θεού πρός τούς ανθρώπους. «Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία, αλλά προαιρετική; Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο, αλλά συμβουλή και προτροπή; Πολύ θα το ‘θελα κι εγώ έτσι να είναι. Και έτσι το νόμιζα. Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που, την ημέρα της Κρίσεως, ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ’ αριστερά Του, σαν κατσίκια, και τους καταδικάζει (Ματθ. 25,31-46). Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ’ όσα απαγορεύει ο Θεός, αλλά γιατί δεν έδειξαν φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων», αναφέρει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.

Επίσης μάς διδάσκει ο άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης: «Δεν λέω, όταν έχεις δυό χιτώνες να δώσεις τον ένα. Αυτό είναι ασυνήθιστο και δύσκολο για τους πολλούς. Αλλά, αν θέλεις να λέγεσαι χριστιανός και κατέχεις όλα τα αγαθά του Θεού, γιατί ιδρώνεις και αγωνιάς για το παραπάνω και δεν κάνεις ελεημοσύνες και καλά έργα; Να ξέρεις, ότι θεμελιώνει στην άμμο, όποιος έχει πολλά χρήματα και τα διαχειρίζεται εγωιστικά, αδιαφορώντας για τη φτώχεια και τη δυστυχία των συνανθρώπων του. Είδες ποτέ σάβανο με τσέπες; Όλα εδώ μένουν. Μόνο οι αγαθοεργίες πηγαίνουν στον ουρανό. Ξέρεις γιατί γίνονται οι πόλεμοι; Για το χρήμα. Γιατί οι πλούσιοι δεν μπορούν να βάλουν χαλινάρι στη λαιμαργία τους και οι φτωχοί δεν εύχονται να αποκτήσουν τα αναγκαία, αλλά ζηλεύουν τα πλούτη και τη δόξα των πλουσίων. Οι τσέπες σας πρέπει να είναι ανοιχτές, ώστε να φεύγουν τα χρήματα για φιλανθρωπίες. Είναι σκάνδαλο να υπάρχουν τσέπες γεμάτες λεφτά και να είναι ραμμένες».

Πρότυπο αγάπης για την άσκηση της φιλανθρωπίας είναι η αγάπη μεταξύ των προσώπων της αγίας Τριάδος. Η αγάπη, που εκφράζεται στην ενότητα των προσώπων της Αγίας Τριάδος, έχει ως χαρακτηριστικό γνώρισμα την ανιδιοτέλεια. Κάθε πρόσωπο της Αγίας Τριάδος είναι τέλειος Θεός. H κοινωνία της αγάπης των προσώπων της Αγίας Τριάδος δεν είναι δυνατό να νοηθεί ως κίνηση για ιδιοτελή λήψη, αλλά ως έκφραση πληρότητας και ανιδιοτελούς κοινωνίας. Με βάση το γνώρισμα της αγάπης του Θεού, ο άνθρωπος καλείται να αναπτύξει κοινωνία αγάπης με τον συνάνθρωπό του ο οποίος είναι ο πλησίον. Μας διδάσκει ο άγιος ευαγγελιστής Ιωάννης:«Εὰν ἀγαπω̃μεν ἀλλήλους ὁ θεòς ἐν ἡμι̃ν μένει καὶ ἡ ἀγάπη αὐτου̃ ἐν ἡμι̃ν τετελειωμένη ἐστιν» (Α΄Ιω. 4, 12). Μάς προτρέπει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Όσο είναι καιρός, λοιπόν, ας επισκεφθούμε το Χριστό, ας Τον περιποιηθούμε, ας Τον θρέψουμε, ας Τον ντύσουμε, ας Τον περιμαζέψουμε, ας Τον τιμήσουμε. Όχι μόνο με τραπέζι, όπως μερικοί, όχι μόνο με μύρα, όπως η Μαρία, όχι μόνο με τάφο, όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ, όχι μόνο με ενταφιασμό, όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος, όχι μόνο με χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα, όπως οι μάγοι πρωτύτερα. Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών, ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη, μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση, για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία, όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας, το Χριστό, στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες».

Οι Πατέρες της Εκκλησίας δέν ήταν μόνον διδάσκαλοι τής αγάπης λόγω, αλλά και έργω. Οι ίδιοι έδωσαν πρώτοι αυτοί τό καλό παράδειγμα καί διένειμαν τήν περιουσία τους στούς πτωχούς καί στήν συνέχεια έγιναν μοναχοί καί Κληρικοί. Έτσι, εμπράκτως έδειξαν τήν αποδέσμευσή τους από τήν φιλαυτία καί τήν φιλαργυρία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα βλέπουμε στην πρακτική ενός από τους πιο σεβαστούς στην Χριστιανοσύνη αγίους, του Αγίου Νικόλαου του Θαυματουργού, Αρχιεπισκόπου Μύρων της Λυκίας ο οποίος διέπρεψε στο τομέα της φιλανθρωπίας. Ο Μέγας Αντώνιος μοίρασε τα υπάρχοντά του στους πτωχούς και έγινε ασκητής.

Επίσης, ο Μέγας Βασίλειος καυτηριάζει την εγωιστική κατοχή του πλούτου αναφέροντας τα εξής: «Εσύ δεν είσαι πλεονέκτης; Δεν είσαι κλέφτης, αφού κρατάς για δικά σου όσα πήρες για να τα διαχειρίζεσαι σαν οικονόμος;... Το ψωμί που κατέχεις είναι του πεινασμένου, το ρούχο που φυλάγεις στις αποθήκες σου είναι του ξυπόλητου, τα χρήματα που έχεις παραχωμένα στη γη είναι του στερημένου. Ώστε τόσους αδικείς, όσους μπορούσες να βοηθήσεις». Μην θέλοντας να περιορισθεί στο κήρυγμα κοινωνικής δικαιοσύνης και προσπαθώντας να αποδείξει στην πράξη την δυνατότητα της εξάλειψης της φτώχειας μέσω της φιλανθρωπίας, ο Μέγας Βασίλειος κτίζει κοντά στην Καισαρεία της Καππαδοκίας μια νέα πόλη, την οποία ο ευγνώμων λαός ονόμασε Βασιλειάδα. Εκτός από τον καταπληκτικό ναό, εκεί υπήρχαν πανδοχείο, γεροκομείο και νοσοκομείο με ξεχωριστό χώρο για μολυσματικούς ασθενείς, και μεταγενέστερα δημιουργήθηκαν κατοικίες για τεχνίτες και υπηρέτες. Κατά τον ίδιο τρόπο σκέφτεται και ο συνοδοιπόρος του Μεγάλου Βασιλείου, ο Άγιος Γρηγόριος Θεολόγος ο οποίος λέγει: «Να μιμηθείς την Θεία φιλανθρωπία. Αυτό είναι το πιο θείο στον άνθρωπο – να κάνει καλό… δάνεισε στον Θεό το έλεος, κανένας ακόμα δεν μετάνιωσε απ’ αυτούς που έφερε κάτι στον Θεό». Ομοίως μεριμνούσε για την φροντίδα προς τον αναξιοπαθούντα αδελφό ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, υπερασπιζόμενος τον φτωχό και αδύναμο, και καυτηριάζοντας την αναλγησία των κατεχόντων τον πλούτο.«Η ελεημοσύνη αληθώς είναι βασίλισσα που κάνει τους ανθρώπους να είναι παρόμοιοι με τον Θεό», - υπογραμμίζει ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος-και συνεχίζει: «Η ελεημοσύνη είναι λύτρωση της ψυχής… και στη Θεία Δίκη η ελεημοσύνη θα αναστηθεί και θα σε προστατέψει».

 Ακολουθώντας αυτή τη διδασκαλία, αυτό το παράδειγμα η Εκκλησία των μαθητών του Κυρίου, εμπνευσμένη από την αδελφική αγάπη, έχοντας μπροστά της την εικόνα του ελέους του Ιησού Χριστού αγωνίζεται να κάνει πράξη τον κανόνα της φιλανθρωπίας. Ἡ Ἐκκλησία ὑπηρετεῖ μέ πιστότητα καί ἀγάπη τόν λαό της καί ἐργάζεται πρωτίστως γιά τήν σωτηρία του. Ἡ φιλανθρωπική ζωή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ κοινωνική προσφορά της. Ὁ κοινωνικός προσανατολισμός της εἶναι ὁ αἰώνιος καί φωτεινός δρόμος τοῦ Εὐαγγελίου, πού πρέπει νά βιώνεται μέ συνέπεια, χωρίς νά γίνεται εἰς βάρος τῆς πίστεως, ἀλλά νά ἐπηρεάζει μέ τό παράδειγμά της, νά ἁγιάζει μέ τό ἔργο της, νά φωτίζει μέ τήν ἀγάπη καί τήν θυσία της. Ὁ πολυειδής καί πολυκύμαντος ἀγώνας τῆς Ἐκκλησίας αν και είναι ἀγώνας πρωτίστως πνευματικός, συγχρόνως δέ μέ προεκτάσεις ὑλικές, οἱ ὁποῖες πραγματώνουν τήν ἔννοια τῆς ἀγάπης, την οποία ὁ ἱερός Χρυσόστομος τήν σκιαγραφεῖ ως εξής: «Μέγα ἀγάπη καλόν· πυρός ἐστίν σφοδρώτερος», δηλαδή μεγάλο καλό εἶναι ἡ ἀγάπη, πιό δυνατό ἀπό τή φωτιά καί μᾶς ἀνεβάζει στόν οὐρανό καί κανένα ἐμπόδιο δέν μπορεῖ νά σταματήσει τήν ἀκατάσχετη ὁρμή της.

Η σύγχρονη οικονομική κρίση έφερε πολλά δεινά και η ζοφερή πραγματικότητα της οικονομικής κρίσης που υφιστάμεθα ως λαός εδώ και επτά και πλέον χρόνια ανέδειξε όλες τις κρυμμένες αδυναμίες του έθνους, της χώρας και της πολιτικής. Μαζί της έφερε στο προσκήνιο τις σκοτεινότερες των δυνάμεων, εκείνες της βίας, της σύγκρουσης, της εθνικής περιχαράκωσης και του απομονωτισμού. Ως ανεμοστρόβιλος σάρωσε τα πάντα∙ βεβαιότητες, πεποιθήσεις, προβλέψεις, υποθέσεις, προοπτικές, και σχέδια για το μέλλον. Ταυτόχρονα όμως έχει ξυπνήσει έννοιες και αρετές οι οποίες το προηγούμενο διάστημα της ευημερίας δεν ήταν έντονα στο προσκήνιο, όπως αυτή της φιλανθρωπίας. Το φαινόμενο της φτώχειας, το οποίο ολοένα και αυξάνεται, έχει ξυπνήσει στη συνείδηση των ανθρώπων την ανάγκη ηθικής αλλά και υλικής συμπαραστάσεως προς εκείνους οι οποίοι αντιμετωπίζουν πρακτικές δυσκολίες στην καθημερινότητά τους, στερούμενοι ακόμη και τα στοιχειώδη προς το ζήν αγαθά. Σωματεία, σύλλογοι, φορείς αλλά και ιδιώτες, απλοί πολίτες δραστηριοποιούνται σε αυτό το επίπεδο κυρίως συλλέγοντας και διανέμοντας σε όσους το χρειάζονται είδη πρώτης ανάγκης και σε πολλές περιπτώσεις και χρήματα, προσφέροντας έτσι μία ανάσα σε όσους ασφυκτιούν από το γεγονός της φτώχειας.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας, ως ο κατ΄ εξοχήν χώρος της φιλανθρωπίας, δεν θα μπορούσε να είναι απούσα από αυτό το γεγονός διότι αν ἀπουσιάσει ἡ ἀγάπη ἀπό τήν ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας τότε καί ἡ ζωή μας θά εἶναι χωρίς νόημα καί ἡ ἰδιότητά μας ὡς Χριστιανῶν Ὀρθοδόξων καί δή ὡς Κληρικῶν χωρίς ἀντίκρισμα. Βέβαια η Εκκλησία μας δεν περίμενε την περίοδο της κρίσης για να προσφέρει την αγάπη της, επειδή αναπόσπαστο μέρος της ποιμαντικής δραστηριότητάς της ήταν πάντα η φιλανθρωπία. Τα φιλόπτωχα ταμεία αλλά και ένας μεγάλος αριθμός συσσιτίων αγάπης εδώ και χρόνια προσφέρουν έμπρακτα στήριξη στους πάσχοντες και εμπερίστατους συνανθρώπους μας. Η Εκκλησία μας ήταν εκείνη η οποία, ακόμα και τις εποχές όπου η κοινωνία δεν αισθανόταν την ανάγκη να εκφράσει τα φιλάνθρωπα αισθήματά της, ήταν εκεί για να προσφέρει τη βοήθειά της στους πάσχοντες και τους αδυνάτους.

Η φιλανθρωπική δραστηριότητα διεξάγεται σέ πολλές περιπτώσεις μέ τή μεγάλη βοήθεια ἑνός σημαντικοῦ ἀριθμοῦ ἐθελοντῶν. Στούς ἐπίσημα καταγεγραμμένους ἐθελοντές, πού ἀνέρχονται πάνω από 23.000 χιλιάδες, τό 25% τῶν ἐθελοντικῶν ὀργανώσεων, πού λειτουργοῦν στήν Ἑλλάδα τά τελευταῖα χρόνια ἀνήκει στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐνῶ τό 31% σέ ἐν γένει Ἐκκλησιαστικούς ὀργανισμούς καί φορεῖς, δηλ. το 56% τοῦ ἐθελοντισμοῦ ἔχει ἐκκλησιαστικό προσανατολισμό. Στούς ἐθελοντές πρέπει νά προσθέσουμε ὅλους τούς συνεργάτες τῶν Ἱερῶν μας Μητροπόλεων ἀπό τούς Ἐκκλησιαστικούς Συμβούλους καί τίς Κυρίες τῶν φιλοπτώχων ταμείων καί τῶν ἐρανικῶν ἐπιτροπῶν, ἀκόμη δέ τούς κατηχητές καί τίς κατηχήτριες καί ὅλους ὅσοι ἐργάζονται στις τοπικές Εκκλησίες.

Τό φιλανθρωπικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι ἀναμφιβόλως τεράστιο. Τό κοινωνικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ἔμεινε καί μένει ἐν πολλοῖς ἄγνωστο στούς πολλούς ἀνθρώπους, διότι δέν τό διαφημίζει, δέν τό διατυμπανίζει, δέν κάνει προπαγάνδα ὑπερ αὐτοῦ, δέν τό ἐπιδεικνύει. Ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ὁ μεγαλύτερος φιλανθρωπικός φορέας στή Χώρα μας, ἀφοῦ ἀνακουφίζει ἀκόμη καί τόν κρατικό προϋπολογισμό. Θά τολμήσω δέ νά πῶ, ὅτι ἡ κοινωνική πρόνοια εἶναι οὐσιαστικά στά χέρια τῆς Ἐκκλησίας, μιᾶς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἐπί χρόνια, ὥς καί σήμερα, δέν ἔπαυσε οὔτε στιγμή να ενδιαφέρται για τους εμπερίστατους αδελφούς μας, 365 μέρες το χρόνο και όχι μόνο Χριστούγεννα και Πάσχα.

Εξαιτίας της ιδιοσυγκρασίας του περίφημου ελληνικού λαού, που το φιλότιμο είναι εγγεγραμένο μέσα στα γονίδια του η λέξη «φιλανθρωπία» έχει βαρύνουσα έννοια. Στο παρελθόν, η ιδιωτική πρωτοβουλία στο πεδίο της κοινωφελούς δράσης είχε συνδεθεί κατά πολύ με τις πράξεις των μεγάλων εθνικών ευεργετών, αυτών των γνησίων τέκνων της Ελλάδος και της Εκκλησίας που τα έργα τους κοσμούν όλη την Ελλάδα. Σήμερα, το σημαντικότερο είναι ότι, πέρα από τους καθιερωμένους φορείς, σιγά σιγά δημιουργείται και ένα νέο είδος φιλανθρωπίας. Έτσι, σε αυτό το δίκτυο αλληλεγγύης που υφαίνεται, συνδετικό ρόλο διαδραματίζουν η τοπική αυτοδιοίκηση και η έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Τα κοινωνικά παντοπωλεία, τα κοινωνικά φαρμακεία και τα κοινωνικά ιατρεία τα οποία έχουν κάνουν την εμφάνισή τους μετά από πρωτοβουλία των δημοτικών αρχών.

 Η φιλανθρωπία, είτε σε καιρούς κρίσης είτε σε καιρούς ευημερίας, παραμένει έμπρακτη έκφραση και γλυκό καρπό πραγματικής αγάπης, παντελώς ανιδιοτελούς χωρίς όρους και όρια. Τουλάχιστον έτσι βιώνεται μέσα στη ζωή της Εκκλησίας εν γένει αλλά και στη ζωή της τοπικής σας Εκκλησίας, τής οποίας ηγείται ένας δυναμικός και λαμπρός ιεράρχης. Άλλωστε, και η παρουσία μου σήμερα στην ευλογημένη επαρχία της Ιεράς Μητροπόλεως, Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφαρσάλων, οφείλεται στην πρόσκληση που απηύθυνε στην αναξιότητά μου ο Πολυσέβαστος Μητροπολίτης κ. Τιμόθεος, τον οποίον ευγνωμόνως ευχαριστώ επειδή θεωρώ την πρόσκληση αυτή ως υψίστη ευλογία και μεγίστη τιμή.

Είναι γνωστόν ότι από της καταστάσεώς του ως Ποιμένας και Πνευματικός ηγέτης της τοπικής ταύτης Εκκλησίας, εργάζεται μαζί με το εκλεκτό επιτελείο των Κληρικών καθώς και ικανών λαϊκών Κατηχητών, για την Κατήχηση, διδασκαλία, ενημέρωση, και ακόμη, μέσα από τις σχολές των γονέων και κηδεμόνων που υλοποιούν ένα πρόγραμμα ποιμαντικής φροντίδας της Μητροπόλεως, πέρα από την έντονη λατρευτική και λειτουργική ζωή, για τούς πιστούς Χριστιανούς στις κατά τόπους ενορίες της.

Η όλη προσπάθεια της οργάνωσης και φιλανθρωπικής δράσης του Γενικού Φιλοπτώχου Ταμείου της Ιεράς Μητροπόλεως κυρίως στηρίζεται στην προσφορά των εθελοντριών γυναικών των ενοριών, που ως άλλες Μυροφόρες στηρίζουν και οικοδομούν την δραστηριότητά του. Σεβασμιώτατε, ευλογημένοι μας Χριστιανοί, είχε και αυτή τη συνέπεια η Ανάσταση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού: να δώσει τιμητική θέση στη γυναίκα, να την ανασύρει από το περιθώριο της ζωής και να την αναδείξει προσωπικότητα άξια για πρότυπο και στους άνδρες. Να τονίσει πως ως « εικόνα Θεού» και αυτή, έχει τη θέση της μέσα στήν κοινωνία και είναι δυνατόν να παίξει σημαίνοντα ρόλο μέσα στο χώρο της πνευματικής ζωής και δραστηριότητας. Την αφορμή την έδωσαν οι Μυροφόρες. Με την φλόγα της καρδιάς τους που έδιωξε τη φυσική τους δειλία και απομάκρυνε κάθε φόβο, κέρδισαν για τον εαυτό τους και για κάθε γυναίκα αυτή τη μεγάλη τιμή: Να πορευθούν πρώτες στο σφαλισμένο και φρουρούμενο τάφο του Διδασκάλου, να διατυπώσουν πρώτες το εκπληκτικό γεγονός της Αναστάσεως, να συναντήσουν πρώτες τον Αναστάντα Κύριο, να δεχθούν της χαράς την ευλογία από το θριαμβευτή του θανάτου, να γίνουν πρώτες αυτές μάρτυρες και κήρυκες του Αναστημένου Χριστού. Και εσείς, οι Κυρίες και οι δεσποινίδες των φιλοπτώχων ταμείων, ως νέες μυροφόρες διακηρύττεται με τις πράξεις σας στην οικουμένη το έλεος και την αγάπη του Θεού για τον πάσχοντα αδελφό μας.

Από την στιγμή της Αναστάσεως του Χριστού, μέσα στο ξεκίνημα της Βασιλείας του Θεού, η γυναίκα παίρνει τη θέση που της ανήκει στην ιστορική πορεία. Δεν είναι πιά αντικείμενο εκμεταλλεύσεως. Παύει να κατέχει τη θέση της δούλης κάτω από την απόλυτη κυριαρχία του ανδρός. Χωρίς διακηρύξεις και επαναστατικές εκδηλώσεις, χωρίς φανατικές διεκδικήσεις δικαιωμάτων αλλά με μόνη την προβολή των ιδιαίτερων θεϊκών χαρισμάτων που την κοσμούν, απλά και ήρεμα, με τη βεβαιότητα και την ατάραχη σταθερότητα, που μόνο η συναίσθηση μιάς πραγματικής αξίας χαρίζουν, ανέβηκε στο θώκο της δημιουργού.

Ο παλιός κόσμος, ο ειδωλολατρικός, ήθελε τη γυναίκα κλεισμένη μέσα στα στενά όρια μιάς άχαρης οικιακής ζωής, παρέμενε στη σκιά και την αφάνεια, καταδικασμένη σε πνευματική αργία, υποταγμένη στις επιθυμίες και διαταγές του αφέντη ανδρός. Μέσα στο Χριστιανισμό όμως διακρίσεις δέν υπάρχουν. Το άτομο παίρνει αξία ανάλογα με τη θέση που παίρνει απέναντι στον Κύριο και στο Σταυρό Του. Ανάλογα με την προσφορά και τη θυσία του. Μέσα στην άμιλλα αυτή της προσφοράς και της αφοσιώσεως προς τον Αναστημένο Κύριο δεν μπορούσε να μείνει ξένη η γυναίκα. Πήρε την θέση της καρδιάς μέσα στην οικογένεια. Ανέλαβε την υποχρέωση της συνεργού στην οικογενειακή επιτυχία και ευτυχία. Ένιωσε την ευθύνη για την ανατροφή και την αγωγή των παιδιών της. Κάτω από την στοργή της έμελλε ν΄ αναδειχθούν προσωπικότητες πνευματικές πρώτου μεγέθους. Στύλοι της Εκκλησίας, θεμελιωτές των Επιστημών, αναδημιουργοί κοινωνιών και Εθνών.

Αλλά το θέμα έχει δύο όψεις που είναι απαραίτητο κι οι δύο να προσεχθούν για να έχουμε ορθά αποτελέσματα. Πρώτα, ν΄αντιληφθεί η ίδια η γυναίκα πως έχει έναν υψηλό προορισμό και ν΄αγωνισθεί να κατακτήσει την τιμητική θέση που η φύση της απαιτεί και ο Χριστός τής απέδωσε: Της έντιμης και πιστής συζύγου, της ευλογημένης και στοργικής μητέρας. Κι έπειτα να την υψώσει η κοινωνία στο επίπεδο που της πρέπει σαν μητέρα, σαν σύζυγο, σαν αδελφή. Να της αποδώσει το σεβασμό που της αξίζει. Να τη δεί και να την τιμήσει σαν πνεύμα και σαν ψυχή. Πόσα καλά θα προκύψουν τότε!

Η Εκκλησία λοιπόν εν πολλοίς, στηρίζει το Κατηχητικό, Ιεραποστολικό, και Φιλανθρωπικό της έργο στην παρουσία και στην ολόθερμη ανιδιοτελή προσφορά της αγωνίστριας γυναίκας, σε εσάς Κυρίες και δεσποινίδες των φιλοπτώχων ταμείων, οι οποίες είστε οι νέες διακόνισσες της Εκκλησίας μας, πολύτιμοι βοηθοί και συμπαραστάτες του Μητροπολίτη σας και των Ιερέων. Δεχθείτε και σήμερα αυτό το κάλεσμα της τοπικής Εκκλησίας, το οποίο εκφράζεται μέσα από το ανύστακτο ενδιαφέρον και την Πατρική φροντίδα του Σεπτού Ποιμενάρχου κ. Τιμοθέου, και είναι απολύτως βέβαιον, ότι η συμπαράστασή σας θα φέρει ευλογημένους καρπούς στο έργο της φιλανθρωπίας, έργο αγάπης, έργο Χριστού.

Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή Δρ. Θ.

Εισήγηση που πραγματοποιήθηκε στην Ιερά Μητρόπολη  

Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφαρσάλων