Ἐκκλησία καὶ φάρμακο ἀνὰ τοὺς αἰῶνες.

Ομιλία στον σύλλογο Φαρμακοποιών Ημαθίας

(Εορτή της Αγίας Αναστασία της Φαρμακολυτρίας)

Πρωτοπρεσβυτέρου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου

Στυλιανοῦ Μακρῆ, Δρος Θ.

Σεβασμιώτατε,

κυρίες καὶ κύριοι, 

        Τὸ θέμα τῆς ὁμιλίας μου εἶναι «Ἐκκλησία καὶ φάρμακο ἀνὰ τοὺς αἰῶνες». Τονίζω ἐξαρχῆς ὅτι δὲν εἶμαι  καθ’ ὕλην ἁρμόδιος καὶ κατὰ γνῶσιν εἰδικός, γιὰ νὰ ἐπεξεργαστῶ καὶ νὰ ἀναλύσω θέσεις καὶ ζητήματα φαρμακευτικῆς καὶ φαρμακολογίας, κομίζων «γλαύκας εἰς Ἀθήνας». Γνωρίζετε τὰ οἰκεῖα, ἔχετε σαφῆ γνώση τῶν ἰδίων καὶ ὅσα ἀφοροῦν στὴν ἐπιστήμη καὶ στὸν κλάδο σας, γι’ αὐτὸ καὶ δὲν εὐαγγελίζομαι τὴν ἀνάπτυξη τοῦ θέματος ὑπὸ τὸ πρῖσμα αὐτῶν. Νομίζω ὅμως ὅτι ἡ θεολογικὴ πλευρὰ ἴσως ἐνδιαφέρει ἢ εὔχομαι νὰ μπορέσῃ νὰ γίνῃ κίνητρο ἐνδιαφέροντος γιὰ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι δὲν ἀποκλείουν τὸν συσχετισμὸ τῶν δύο ἐπιστημῶν, θεολογίας καὶ φαρμακευτικῆς, καθὼς καὶ τὸν ἀνθρωπιστικὸ καὶ κοινωνικὸ χαρακτῆρα τῶν δύο λειτουργημάτων, τῶν φαρμακοποιῶν καὶ τῆς Ἐκκλησίας.

       Καὶ οἱ μὲν καὶ ἡ δὲ ὑπηρετοῦν τὸ μεγάλο ἀγαθὸ τῆς ἀνθρώπινης βιοτῆς, τὴν ὑγεία καὶ δι’ αὐτῆς τὴν σωτηρία τῆς ζωῆς, μὲ τοὺς πρώτους νὰ κινοῦνται ἄμεσα ἐντὸς τοῦ πλαισίου τῆς βιολογικότητος, μὲ τὴν δεύτερη νὰ προσεγγίζει τοὺς παραπάνω ὅρους καὶ στὶς διαστάσεις τῆς ἐν Χριστῷ πνευματικότητος.

       Ἡ ἱστορικὴ ἀναδρομὴ τῆς σημασίας τοῦ φαρμάκου γιὰ τὴν χριστιανικὴ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ μὴν περιλαμβάνῃ καὶ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ἀφοῦ ἡ ἴδια δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο, παρὰ καταγραφὴ τῆς ζωῆς καὶ ἐμπειρίας ὄχι ἐθνικῆς, ἀλλὰ θρησκευτικῆς κοινότητος ποὺ μετὰ Χριστὸν συνεχίζει μία καινούρια πορεία γνώσης τοῦ Θεοῦ καὶ σύναψης τῆς νέας διαθήκης μαζί Του στὸ πρόσωπο καὶ τὸ λυτρωτικὸ ἔργο τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ, τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

       Ἡ Σοφία Σειράχ, τὸ σοφιολογικὸ ἔργο τοῦ δεύτερου πρὸ Χριστοῦ αἰώνα, στὸ ὁποῖο περιλαμβάνεται συλλογὴ γνωμικῶν, συμβουλῶν καὶ παραινέσεων ποὺ ἀφοροῦν στὴν ἀντιμετώπιση τῆς ζωῆς καὶ τὴν ἀνακάλυψη τῆς ἀλήθειας, ἀποτελεῖ πεντόσταγμα σοφίας, ποὺ μᾶλλον, ὅπως θὰ δοῦμε στὴ συνέχεια, δὲν φαίνεται νὰ ἐνστερνίστηκε ἕνα τμῆμα τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου τῶν πρώτων αἰώνων.

       Στὸ κεφάλαιο 38 ὑπάρχει μία συνεχὴς ἀναφορὰ στὴν ἀξία τῆς θεραπευτικῆς ἐπιστήμης, τῆς ἰατρικῆς καὶ φαρμακευτικῆς, ποὺ ἀμφότερες θὰ διακριθοῦν μετὰ ἀπὸ 15 αἰῶνες. Ἐκεῖ  λοιπὸν σημειώνονται τὰ ἑξῆς: α) «Τίμα ἰατρὸν πρὸς τὰς χρείας αὐτοῦ τιμαῖς αὐτοῦ, καὶ γὰρ αὐτὸν ἔκτισε Κύριος»[1]. Δηλαδὴ: Νὰ τιμᾷς τὸν γιατρό, ὅπως τοῦ ἁρμόζει, ἔχων ὑπ’ ὄψιν σου τὶς ὑπηρεσίες του στὶς ἀνάγκες του, διότι ὁ Κύριος τὸν ἔκανε. β) «παρὰ γὰρ Ὑψίστου ἐστὶν ἴασις, καὶ παρὰ βασιλέως λήψεται δόμα»[2]. Ἀπὸ τὸν Θεὸ προέρχεται ἡ θεραπεία ποὺ δίνει ὀ γιατρός, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὸν βασιλέα θὰ λάβῃ δῶρα γιὰ τὴν ἰατρική του ἐπιστήμη. Τὸ παραπάνω χωρίο  προβάλει ἐπιταττικῶς τὴν ἀξία τῆς ἰατρικῆς, δεδομένης τοῦ θεοπρόβλητου χαρακτήρα τῆς βασιλείας στὸν παλαιὸ Ἰσραήλ. γ) «ἐπιστήμη ἰατροῦ ἀνυψώσει κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ ἔναντι μεγιστάνων θαυμασθήσεται»[3].

Τὸ πιό σημαντικὸ ὅμως χωρίο εἶναι τὸ ἀμέσως παρακάτω, ποὺ δὲν ἀφήνει κενὰ στὴν ἑρμηνεία τῆς σημασίας τοῦ φαρμάκου. δ) «Κύριος ἔκτισεν ἐκ γῆς φάρμακα, καὶ ἀνὴρ φρόνιμος οὐ προσοχθιεῖ αὐτοῖς»[4]. Δηλαδὴ ὁ Κύριος ὥρισε νὰ φυτρώνουν ἀπὸ τὴν γῆ τὰ φαρμακευτικὰ βότανα, τὰ ὁποῖα δὲν ἀποστρέφεται ὁ συνετὸς ἄνθρωπος. Καὶ πρὸς ἐπιβεβαίωση τοῦ χωρίου αὐτοῦ ὁ συγγραφέας τῆς Σοφίας Σειρὰχ ὑπενθυμίζει τὴν θεραπεία τῶν πικρῶν ὑδάτων τῆς Μεῤῥᾶς[5] ἀπὸ τὴν ξύλινη βακτηρία τοῦ Μωϋσῆ. ε) «καὶ αὐτὸς ἔδωκεν ἀνθρώποις ἐπιστήμην ἐνδοξάζεσθαι ἐν τοῖς θαυμασίοις αὐτοῦ»[6]. Ὁ Θεὸς λοιπὸν ἔδωσε τὴν ἰατρικὴ στοὺς ἀνθρώπους, γιὰ νὰ δοξάζεται μὲ τὰ θαυμαστά Του ἔργα καὶ διὰ τῶν ἰατρῶν καὶ φαρμάκων «ἐθεράπευσε καὶ ἦρε τὸν πόνον τοῦ ἀσθενοῦς»[7].  Ὁ δὲ φαρμακοποιός, ὁ μυρεψός, ὅπως τὸν ἀποκαλεῖ ὁ συγγραφέας στ) «ποιήσει μεῖγμα, καὶ οὐ μὴ συντελέσῃ ἔργα αὐτοῦ, καὶ εἰρήνη παρ᾿ αὐτοῦ ἐστιν ἐπὶ προσώπου τῆς γῆς»[8]. Δηλαδὴ ὁ φαρμακοποιὸς θὰ κατασκευάσῃ μεῖγμα, φαρμακευτικὴ δηλαδὴ σύνθεση, καὶ εἶναι ἀτελείωτα τὰ φαρμακευτικά του παρασκευάσματα, ὥστε νὰ ἔρχεται ἀπὸ αὐτὰ ἡ γαλήνη στοὺς ἀσθενεῖς ὅλης τῆς γῆς.

Καὶ φτάνει στὸ προκείμενο, στὴν περίπτωση δηλαδὴ τῆς ὕπαρξης ἀσθενείας, λέγοντας: ζ) «Τέκνον, ἐν ἀῤῥωστήματί σου μὴ παράβλεπε, ἀλλ᾿ εὖξαι Κυρίῳ, καὶ αὐτὸς ἰάσεταί σε»[9]. Παιδί μου, ὅταν ἀῤῥωστήσῃς, μὴν ἀδιαφορήσῃς γιὰ τὸν γιατρὸ καὶ τὰ φάρμακα, ἀλλὰ προσευχήσου στὸν Θεό, γιὰ νὰ σὲ θεραπεύσῃ, η) «ἀπόστησον πλημμέλειαν καὶ εὔθυνον χεῖρας, καὶ ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας καθάρισον καρδίαν», θ) «δὸς εὐωδίαν καὶ μνημόσυνον σεμιδάλεως καὶ λίπανον προσφορὰν ὡς μὴ ὑπάρχων», ι) «καὶ ἰατρῷ δὸς τόπον, καὶ γὰρ αὐτὸν ἔκτισε Κύριος, καὶ μὴ ἀποστήτω σου, καὶ γὰρ αὐτοῦ χρεία»[10]. Δηλαδή, ἀφοῦ κάνῃς ὅλα τὰ ἀπαραίτητα πρὸς τὸν Θεό, νὰ προσφύγῃς στὸν ἰατρό, γιατὶ ὁ Θεὸς τὸν ἀνέδειξε, καὶ νὰ μὴν τὸν ἀπομακρύνῃς ἀπὸ κοντά σου, διότι ἔχεις τὴν ἀνάγκη του.

Καὶ ὁλοκληρώνει τὸ θέμα, λέγοντας ὅτι πολλὲς φορὲς ἡ εὐόδωση τῆς θεραπείας εἶναι στὰ χέρια τῶν ἰατρῶν, διότι, καὶ εἶναι πολὺ σημαντικό, νομίζω, τὸ χωρίο γιὰ τοὺς συνδαιτημόνες τῆς σημερινῆς τράπεζας, ια) «καὶ γὰρ αὐτοὶ Κυρίου δεηθήσονται, ἵνα εὐοδώσῃ αὐτοῖς ἀνάπαυσιν καὶ ἴασιν χάριν ἐμβιώσεως»[11]. Διότι δηλαδὴ καὶ αὐτοὶ μὲ τὴν σειρά τους προσεύχονται στὸν Κύριο, ὥστε νὰ εὐοδωθοῦν οἱ προσπάθειές τους χάριν τῆς συνέχειας τῆς ζωῆς.

Ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ λέξεις φαρμακεία, φαρμακὸς καὶ φάρμακον, ἐκλαμβάνονται στὴν Παλαιὰ Διαθήκη μὲ ἀρνητικὴ σημασία. Συνιστοῦν πρακτικὲς ποὺ ἐνέχουν δόλο καὶ πονηρία, ἀφοροῦν σὲ εἰδωλολάτρες ἢ ἀσεβεῖς ἰουδαίους, καὶ ἀσκοῦν τὴν τέχνη τῆς μαγείας καὶ τῆς μαντείας. Φάρμακον εἶναι τὸ δηλητήριο, φαρμακεία εἶναι ἡ τέχνη τῆς παρασκευῆς του καὶ φαρμακὸς ὁ παρασκευαστής. Ἡ κακὴ φήμη τῶν φαρμακοπωλῶν, οἱ ὁποῖοι μαζὶ μὲ τὰ θεραπευτικὰ βότανα καὶ τὶς πρῶτες ὕλες τῶν φαρμάκων πουλοῦσαν φίλτρα ἐρωτικά, δηλητήρια, ἀπόκρυφα φάρμακα καὶ ἀγύρτικα παρασκευάσματα, ἐξέτεινε τὴν προκατάληψη ἐναντίον τῶν φαρμάκων. Τόσο ὑπ’ αὐτὴν τὴν ἀρνητικὴ ἔννοια καταδικάζονται στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὅσο καὶ παρερμηνεύεται σὲ ὁρισμένες περιπτώσεις ἡ θετικὴ σημασία τῆς ἔννοιας φάρμακον μετὰ Χριστόν, συνεπείᾳ ὄχι βέβαια μόνον τῆς σύγχυσης τῶν δύο ἐννοιῶν, ἀλλὰ καὶ τῆς θεολογικῆς παρανόησης καὶ ὑποτίμησης τῆς ἀξίας τοῦ φαρμάκου καὶ τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης σὲ σχέση μὲ τὴν θαυμαστὴ ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ στὴ θεραπεία τοῦ ἀσθενοῦς, ποὺ ἑρείδονταν στὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ἀρχηγὸς καὶ Θεμελιωτὴς τῆς πίστεως, δὲν χρησιμοποιοῦσε φάρμακα, ὅταν θεράπευε ἀσθενεῖς.

Περιπτώσεις ἔμμεσων θεραπειῶν ἔχουμε ἀρκετὲς στὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ἀξίζει νὰ δοῦμε κάποιες ἀπὸ αὐτές, ὅπου ἡ ἴαση διέρχεται–προσέξτε! λέω διέρχεται, δὲν ἐπιτελεῖται-μέσα ἀπὸ ὑλικὰ στοιχεῖα. Ἡ πρώτη περίπτωση ἀφορᾶ στὴν ὕψωση τοῦ χάλκινου ὄφεως, τὸ ὁποῖο ὕψωσε ὀριζόντια πρὸς ἕνα κάθετο ἄξονα, σὲ σχῆμα σταυροῦ δηλαδή, ὁ Μωϋσῆς κατὰ τὴν διάρκεια παραμονῆς τοῦ Ἰσραὴλ στὴν ἔρημο. Γιὰ τὰ δηλητηριώδη δαγκώματα τῶν φιδιῶν ἕνα μόνον ἀντίδοτο ὑπῆρχε γιὰ τὰ θύματα, νὰ στρέψουν τὸ βλέμμα πρὸς τὸν χάλκινο ὄφι ἤ, ἂν ἦταν μακρυά, πρὸς τὴν κατεύθυνση τοῦ λόφου, ὅπου ἦταν τοποθετημένος[12]. Μία ἄλλη περίπτωση ἀφορᾶ στὴ θεραπεία τοῦ Νεεμάν, ἑνὸς γενναίου καὶ εὐσεβοῦς στρατηγοῦ τῆς Συρίας, τῆς αἰώνιας ἐχθρᾶς τῶν ἑβραίων. Ὁ Νεεμὰν ἦταν λεπρός. Ἀπευθύνθηκε στὸν προφήτη Ἐλισσαῖο, συνεχιστὴ τοῦ ἔργου τοῦ προφήτη Ἠλία. Ἐκεῖνος τοῦ εἶπε πὼς θὰ ἔπρεπε νὰ λουστῇ στὰ νερὰ τοῦ Ἰορδάνη ποταμοῦ ἑπτὰ φορές. Ἡ ὑπακοὴ ἔδωσε τὴν ὑγεία στὸν Νεεμάν[13]. Ἐγγύτερη πρὸς τὸ θέμα μας εἶναι ἡ θεραπεία τοῦ ἑτοιμοθάνατου Ἐζεκία, βασιλιὰ τοῦ Ἰούδα, στὸν ὁποῖο ὁ Θεὸς ὑποσχέθηκε νὰ χαρίσῃ ἄλλα δεκαπέντε χρόνια ζωῆς, καὶ περιγράφεται ὡς ἑξῆς στὸ βιβλίο τοῦ προφήτη Ἠσαΐα: «Καὶ εἶπεν Ἡσαΐας πρὸς Ἐζεκίαν· λάβε παλάθην ἐκ σύκων καὶ τρίψων καὶ κατάπλασαι, καὶ ὑγιὴς ἔσῃ»[14]. Εἶπε ὁ Ἠσαΐας πρὸς τὸν Ἐζεκία: «πάρε μιὰ ἀρμαθιὰ σύκα, τρίψε τα καὶ πίεσέ τα, βάλε τα ὡς κατάπλασμα στὴν πληγή σου καὶ θὰ γίνῃς ὑγιής». Ἐντυπωσιακότερη ἀπὸ τὶς παραπάνω περιπτώσεις εἶναι ἡ ἀνάσταση νεκροῦ παιδιοῦ ἀπὸ τὸν προφήτη Ἐλισσαῖο μὲ ἕνα ἰδιαίτερο τρόπο. Ὁ προφήτης ξαπλώνει ἐπάνω στὸ νεκρὸ σῶμα, ἀκουμπᾶ τὰ χέρια του στὰ χέρια τοῦ νεκροῦ, τὰ μάτια του στὰ μάτια ἐκείνου, τὸ στόμα στὸ στόμα του, καὶ τὸ παιδὶ ἀνασταίνεται[15].

Ἐπίσης ἔχουμε καὶ ἀναφορὲς γιὰ τὴν χρησιμότητα ὑλικῶν στοχείων ἀπὸ τὴν φύση ὡς φαρμακευτικῶν παρασκευασμάτων α) στὸν προφήτη Ἰεζεκιήλ, ὁ ὁποῖος μιλᾶ γιὰ τὴν θεραπευτικὴ ἰδιότητα τῶν φύλλων δέντρων[16], καὶ β) στὸν προφήτη Ἱερεμία, ὁ ὁποῖος παραβολικὰ διερωτᾶται, ἂν ὑπάρχῃ ῥυτίνη, βάσλαμο, στὴν περιοχὴ τῆς Γαλαάδ[17].

Ἐξαιρουμένης της περίπτωσης τοῦ πολύπαθου Ἰώβ, ὅπου οἱ φοβερὲς ἀσθένειες καὶ τὰ ἕλκη «ἀπὸ ποδῶν ἕως κεφαλῆς» ἔρχονται ὡς δοκιμασία τῆς εὐσέβειας καὶ ὑπομονῆς του, στὴν Παλαιὰ Διαθήκη εἶναι διάχυτη ἡ πίστη ὅτι ὑπεύθυνη γιὰ τὴν ἀσθένεια εἶναι ἡ προσωπικὴ ἁμαρτία, γιὰ δὲ τὶς κακουχίες καὶ τὰ βάσανα τοῦ λαοῦ ἡ συλλογικὴ ἀποστασία, καὶ ὅτι ἡ ἐπάνοδος πρὸς τὸν ἀληθινὸ Θεὸ εἶναι καθοριστικὴ γιὰ τὴν εὐῤῥωστία μέσα ἀπὸ ἕνα τυπικὸ τελετουργικό. Ὁ Θεὸς εἶναι ὁ ἰατρὸς τῶν σωμάτων, ὁ μόνος ἱκανὸς νὰ χαρίσῃ ζωή, ἄποψη ποὺ συναντᾶται καὶ στὸν ἀρχαιοελληνικὸ κόσμο ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν, ὅπου ἡ ὀργὴ τῶν θεῶν εἶναι ἡ αἰτία ποὺ προκαλεῖ τὶς ἀσθένειες καὶ στὰ χέρια ἐκείνων ἢ καὶ τῶν ἱερέων τους βρίσκεται ἡ ἰατρεία. Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη τὸ ἔργο τῶν προφητῶν συνίσταται στὸ νὰ ἑρμηνεύουν τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ καλοῦν σὲ μετάνοια τὸν παραστρατημένο λαό, ποὺ εὔκολα ξεχνᾶ τὶς θεῖες εὐεργεσίες καὶ στρέφεται πρὸς τὴν εἰδωλολατρία, ἐγκαταλείποντας τὸν αἴτιο τῆς σωτηρίας καὶ διακόπτοντας τὶς σχέσεις μαζί Του.  Γι’ αὐτὸ ἄλλωστε καὶ οἱ θεραπεῖες συναντῶνται στὴ προφητικὴ γραμματεία, ἀλλὰ καὶ στὶς ἱστορικὲς βίβλους τοῦ κανόνα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ποὺ ἀναφέρονται στὸ ἔργο καὶ τὸ κήρυγμα τῶν προφητῶν. Στὴν ἀρχὴ τοῦ βιβλίου Ἠσαΐας ὁ προφήτης ἀποκαλύπτει τὶς ἐπερχόμενες τιμωρίες τοῦ ἀποστατήσαντος καὶ ἐγακαταλείψαντος τὸν ἀληθινὸ Θεὸ λαοῦ, διότι «ἀπὸ ποδῶν ἕως κεφαλῆς οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ ὁλοκληρία, οὔτε τραῦμα, οὔτε μώλωψ, οὔτε πληγὴ φλεγμαίνουσα, οὐκ ἔστιν μάλαγμα ἐπιθῆναι, οὔτε ἔλαιον, οὔτε καταδέσμους»[18]. Ἀπὸ τὰ πόδια ὥς τὸ κεφάλι δὲν ὑπάρχει ἁρτιότητα, δὲν ὑπάρχει ἁπλῶς ἕνα τραῦμα ἢ ἕνας μώλωπας ἢ πληγή, ἀλλὰ ὅλος ὁ λαὸς εἶναι μία φλεγμονή, στὴν ὁποία οὔτε κατάπλασμα, οὔτε, λάδι, οὔτε ἐπίδεσμος μπορεῖ νὰ τεθῇ. Στὸ δεύτερο βιβλίο τῶν Παραλειπομένων καταγράφεται ἕνα καὶ μοναδικὸ περιστατικὸ σὲ ὁλόκληρη τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὅπου κατὰ κάποιον τρόπο διαφαίνεται μία ἀρνητική στάση ὄχι τόσο ἀπέναντι στοὺς ἰατρούς, ὅσο στὸ γεγονὸς ὅτι ἡ προσφυγὴ σὲ αὐτοὺς δὲν συνδυάζεται μὲ ἀντίστοιχη πρὸς τὸν Θεό. Τὸ τριακοστὸ ἔννατο ἔτος τῆς βασιλείας του ὁ Ἀσὰ ἀῤῥώστησε. Ἡ ἀῤῥώστια του ἦταν βαρειὰ καὶ ξεκινοῦσε ἀπὸ τὰ πόδια. Δὲν ζήτησε ὅμως βοήθεια ἀπὸ τὸν Θεό, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς ἰατρούς[19]. Ὁ συγγραφέας τῶν Παραλειπομένων δὲν στηλιτεύει τὴν ἰατρικὴ γνώση, ὅσο τὴν ὀλιγοπιστία τοῦ βασιλιά, ποὺ ξεκίνησε τὴν βασιλεία του μὲ εὐσέβεια, ἀλλὰ κατέληξε νὰ φυλακίζῃ τοὺς ἀπεσταλμένους ἀπὸ τὸν Θεὸ προφῆτες. Ἀξιοσημείωτη καὶ ἡ συνεπείᾳ τῆς ἐγωϊστικῆς αὐτοπροβολῆς τῆς βασιλικῆς ἰσχύος διανοητικὴ διαταραχὴ καὶ νευρικὸς κλονισμὸς τοῦ βασιλιά Ναβουχοδονόσορ, τὴν ὁποία προφητεύει ἐνώπιόν του ὁ προφήτης Δανιήλ, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Θὰ σὲ ἐκδιώξουν ἀπὸ τὴν κοινωνία τῶν ἀνθρώπων, θὰ κατοικῇς μὲ τὰ ἄγρια θηρία, θὰ τρέφεσαι μὲ χορτάρι σὰν τὸ βόδι καὶ θὰ καταυλισθῇς στὴν ὕπαιθρο γιὰ ἑπτὰ χρόνια, γιὰ νὰ μάθῃς ὅτι ὁ Ὕψιστος Θεὸς κυριαρχεῖ ἐπὶ τῆς βασιλείας ὅλων τῶν ἀνθρώπων»[20].

Ὁ ἑβραῖος μέχρι τὸν τρίτο πρὸ Χριστοῦ αἰῶνα ἔχει ζυμωθεῖ μὲ τὴν πίστη ὅτι μόνον ἀπὸ τὸν Θεὸ μπορεῖ νὰ ἀναμένῃ τὴν ἴαση. Ἡ συνάντηση ὅμως τοῦ ἑβραϊκοῦ κόσμου μὲ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ ἡ γνωριμία του μὲ τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ τὶς ἐπιστῆμες κατὰ τὴν ἑλληνιστικὴ περίοδο θὰ ἀλλάξῃ κάπως τὰ πράγματα καὶ θὰ διαμορφώσῃ μία ἄλλη ἀντίληψη περὶ τοῦ πράγματος. Πλέον γίνεται ἐμφανὴς ἡ σημασία ποὺ ἀποδίδεται στὸν γιατρὸ καὶ τὸ φάρμακο. Τὰ ὀνόματα τοῦ Ἀσκληπιοῦ καὶ τοῦ Ἱπποκράτη θὰ ἐκφέρονται καὶ ἀπὸ τοὺς ἑλληνιστὲς ἑβραίους, ποὺ θὰ μαθητεύσουν στὸ μεγαλεῖο τῆς ἑλληνικῆς ἐπιστημονικῆς γνώσης παράλληλα μὲ τὴν θρησκευτική τους πίστη.

Στὴν Καινὴ Διαθήκη ὑπάρχουν στιβαρὰ ἐπιχειρήματα ὑπὲρ τῆς ἰατρικῆς καὶ τοῦ φαρμάκου, ὅπως καὶ χωρία, στὰ ὁποῖα στηρίχθηκε ἡ κατ’ ἐκείνων ἀντίθεση. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ἰατρὸς ψυχῶν καὶ σωμάτων, ὁ Δημιουργὸς καὶ Ἀναδημιουργὸς τοῦ σύμπαντος, ἔγινε ἄνθρωπος, γιὰ νὰ νικήσῃ ἡ ἀνθρωπότητα στὸ πρόσωπό Του τὸν μεγάλο ἐχθρό, τὸν θάνατο. Ὡς ὁ ἀληθινὸς Θεὸς καὶ Κύριος τῶν δυνάμεων ἀπεδείκνυε μὲ τὰ θαύματα τὴν δύναμή Του, ἀλλ’ ὡς ἄνθρωπος δὲν χρησιμοποίησε καθόλου γιὰ τὸν ἑαυτό Του αὐτὴν τὴν δύναμη ἐπάνω στὸν Σταυρό, διότι τὸ ἀπολυτρωτικό Του ἔργο συνίστατο ἀκριβῶς στὴν ἀπουσία ἐπίδειξης θεϊκῆς ἰσχύος τὴν ὥρα τοῦ Σταυρικοῦ θανάτου. Αὐτὴν τὴν δύναμη τὴν παρέχει στοὺς μαθητές Του, παραγγέλοντάς τους: «Ἀσθενοῦντας θεραπεύετε, λεπροὺς καθαρίζετε, νεκροὺς ἐγείρετε, δαιμόνια ἐκβάλετε»[21]. Οἱ μαθητὲς ἀποστέλλονται καὶ γιὰ ἕνα ἀκόμη λόγο· γιὰ νὰ ἀποδομήσουν τὰ κοινωνικὰ στερεότυπα καὶ τοὺς κοινωνικοὺς ἀποκλεισμοὺς τῆς ἑβραϊκῆς κοινωνίας, ποὺ ἔβλεπε τοὺς ἀσθενεῖς ὡς μεγάλους ἁμαρτωλούς, στοὺς ὁποίους εἶχε ἐπέλθει θεία τιμωρία δίκην ἁμαρτιῶν, καὶ δι’ αὐτοῦ τοῦ τρόπου νὰ διατρανώσουν καὶ νὰ ἑδραιώσουν τὴν ἀξία τῆς ἐν Χριστῷ φιλανθρωπίας καὶ φιλευσπλαχνίας πρὸς ὅλους, ἀνεξαρτήτως τῆς ἠθικῆς τους ποιότητος.

Σὲ ἐρώτηση φαρισαίων γιὰ ποιόν λόγο συναναστρεφόταν ἁμαρτωλούς, ὁ Χριστὸς ἀπάντησε «οὐ χρείαν ἰατροῦ ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες, ἀλλ’ οἱ κακῶς ἔχοντες»[22]. Γιὰ τὴν θεραπεία ἐκ γενετὴς τυφλοῦ στὴν πόλη τοῦ Δαβὶδ φτιάχνει πηλὸ, φτύνοντας στὸ χῶμα, καὶ τὸν ἐπιθέτει στὰ μάτια του, παραγγέλοντάς του νὰ τὰ πλύνῃ στὴν κολουμβήθρα τοῦ Σιλωάμ[23]. Ἡ περίπτωση αὐτὴ εἶναι χαρακτηριστική, γιὰ νὰ κατανοήσουμε ὅτι ἡ ἴαση, ὅπως προαναφέρθηκα, διέρχεται μέσα ἀπὸ ὑλικὰ στοιχεῖα, ἀλλὰ ἐκπηγάζει ἀπὸ τὸν Θεό· καὶ αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος, γιὰ τὸν ὁποῖον σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν πλειονότητα τῶν θαυμάτων Του ὁ Χριστὸς ἐδῶ θεραπεύει μὲ τὸν συγκεκριμένο τρόπο, ὅπως καὶ στὴν περίπτωση τῆς αἱμοῤῥοούσας γυναίκας, ποὺ ἁπλῶς ἄγγιξε τὸ ἔνδυμά Του καὶ θεραπεύθηκε, τὴν ὥρα ποὺ Ἐκεῖνος ἦταν περιτριγυρισμένος ἀπὸ ὄχλο. Μὲ ἔμφαση ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, ἰατρὸς κατ’ ἐπάγγελμα καὶ ὁ ἴδιος, καὶ μάλιστα προσωπικὸς ἰατρὸς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ἀποκαλούμενος ὑπ’ αὐτοῦ «Λουκᾶς, ὁ ἀγαπητὸς ἰατρός», ἀναφέρει πὼς ἡ συγκεκριμένη γυναίκα, ταλαιπωρημένη ἀπὸ τὴν αἱμοῤῥαγία γιὰ δέκα ὀκτὼ χρόνια κατασπατάλησε ὁλάκερη τὴν περιουσία της στοὺς γιατροὺς καὶ γιατρειὰ δὲν βρῆκε ἀπὸ κανένα[24]. Χαρακτηριστικὴ εἶναι καὶ ἡ παραβολὴ τοῦ καλοῦ Σαμαρείτη, ποὺ ἐπιχέει «ἔλαιον καὶ οἶνον» στὰ τραύματα τοῦ μισοπεθαμένου ἰουδαίου, ἔλαιον γιὰ νὰ τὰ ἀπαλύνῃ, οἶνον γιὰ νὰ τὰ ἀπολυμάνῃ[25]. Ἡ χρήση τοῦ κρασιοῦ ὠς φάρμακο φαίνεται καὶ σὲ ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πρὸς τὸν μαθητή του, Ἀπόστολο Τιμόθεο. Ὁ ἱδρυτὴς τῆς Ἐκκλησίας τῶν Βεροιέων, μαλώνοντάς τον χαϊδευτικά, τοῦ λέγει: «Σταμάτα πιὰ νὰ πίνῃς μόνο νερό· νὰ χρησιμοποιῇς καὶ λίγο κρασὶ γιὰ τὸ στομάχι σου καὶ γιὰ τὶς συχνές σου ἀσθένεις»[26].

Ὅλες βεβαίως οἱ θαυμαστὲς θεραπεῖες τῶν ἀσθενῶν ἀπὸ τὸν Χριστὸ ἔχουν ἕνα χαρακτηριστικό· ἐπιτελοῦνται χωρὶς τὴν βοήθεια τῆς ἐπιστήμης καὶ τὴν χρήση φαρμάκων. Φάρμακο εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ποὺ ἔρχεται νὰ εἰσαγάγῃ τὴν ἀνθρωπότητα στὴ διάσταση τῆς ἀφθαρσίας διὰ τῆς μυστηριακῆς ἑνώσεως μαζί Του, ἀντίληψη ὀρθὴ κατὰ βάσιν, ἀλλὰ παραποιημένη στὴν σκέψη χριστιανῶν τῶν πρώτων αἰώνων καὶ λανθασμένα χρησιμοποιημένη ὡς ἐπιχείρημα ἐναντίον τῆς ἰατρικῆς καὶ τοῦ φαρμάκου. Ἀνέφερα προηγουμένως ὅτι ὁ Χριστὸς δὲν ἔκανε χρήση τῆς δυνάμεώς Του γιὰ τὸν ἑαυτό Του. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἀρνήθηκε στὸ Σταυρὸ τὸ μεῖγμα ὄξους καὶ χολῆς[27], τὸ παρασκεύασμα αὐτὸ ποὺ λειτουργοῦσε ὡς κατευναστικὸ τῆς κρίσης ἄσθματος καὶ ταχυπαλμίας τῶν σταυρωμένων καὶ ὡς ἀναισθητικὸ τῶν σωματικῶν πόνων, ἀπετέλεσε ἐφαλτήριο γιὰ τὴν ἀρνητικὴ στάση πρὸς τὸ φάρμακο. Ἂς μὴν μᾶς διαφεύγῃ ὅμως καὶ τὸ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ βιολογικοῦ θανάτου ἀποκτᾶ μετὰ Χριστὸν καὶ ἕνα ἄλλο περιεχόμενο. Μολονότι ὁ θάνατος εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς γενικότερης φθορᾶς τῶν κτιστῶν ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς διασαλευθείσας τάξης στὴ σχέση Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου, ἀποτελεῖ γιὰ τοὺς χριστιανοὺς ταυτόχρονα μετάβαση ἀπὸ τὰ λυπηρὰ πρὸς τὰ θυμηδέστερα, μετάβαση ἀπὸ μία ζωὴ γεμάτη πόνο καὶ βάσανα σὲ ἕνα κόσμο «ἔνθα οὐ λύπη, οὐ σταναγμός, ἀλλὰ ζωὴ ἀτελεύτητος» κοντὰ στὸν ποθητὸ ἀναστημένο Χριστό. Ἴσως αὐτὴ ἡ ἀντίληψη ἐξύφανε στὴν ψυχὴ τῶν χριστιανῶν ἀφενὸς τὸν πόθο γιὰ γρηγορότερη συνάντηση μὲ Ἐκεῖνον, ἀφετέρου τὴν ἀδιαφορία πρὸς ὁ,τιδήποτε μποροῦσε νὰ προσφέρῃ τὴν συνέχιση τῆς ζωῆς στὴ γῆ. Αὐτὸ τὸ Παύλειο λόγιο «ἐμοὶ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος»[28] ἠχεῖ ἀνέκαθεν ὡς παρηγορία στὰ αὐτιὰ τῶν ἀῤῥώστων πιστῶν, χωρὶς ὡστόσο νὰ συνιστᾷ προσβολὴ ἢ ὑποτίμηση τῆς βιολογικότητος. Ἄλλωστε ἠ ἐπαναστατικὴ ἐκτίμηση καὶ ὁ σεβασμὸς τῆς ἀξίας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καὶ τοῦ προσώπου εἶναι προϊόντα τοῦ χριστιανισμοῦ, ἐξ οὗ καὶ ἡ ἐξαρχῆς καταδίκη τῆς αὐτοκτονίας καὶ τῶν ἐκτρώσεων, ποὺ ἀποτελεῖ κοινὸ σημεῖο μὲ τὸν ὅρκο τοῦ Ἱπποκράτη «Οὐ δώσω δὲ οὐδὲ φάρμακον οὐδενὶ αἰτηθεὶς θανάσιμον, οὐδὲ ὑγηγήσομαι συμβουλίην τοιήνδε· ὁμοίως δὲ οὐδὲ γυναικὶ πεσσὸν φθόριον δώσω»[29].

Οἱ πρῶτοι χριστιανοὶ ἀντιλαμβάνονταν τὴν φιλευσπλαχνία καὶ τὴν περίθαλψη καὶ φροντίδα τῶν ἀσθενῶν βασισμένη στὸ ἔργο τοῦ Χριστοῦ καὶ στὴν δράση τῶν Ἀποστόλων. Ἐντούτοις δὲν ἔλειψαν καὶ φωνές, κυρίως ἀπὸ τὴν πλευρὰ χριστιανῶν φιλοσόφων τῶν πρώτων αἰώνων, ποὺ ἔβλεπαν τὴν ἰατρικὴ στὴν ἐξελιγμένη της μορφὴ ὡς ἐργασία τῶν εἰδωλολατρῶν ἑλλήνων σοφῶν καὶ τὰ φάρμακα ὡς πονηρὴ ὕλη, τὴν δὲ ἀποδοχή τους ὡς ἀναγνώριση τῆς εἰδωλολατρίας. Ἡ ἀναζήτηση τῆς τελειότητος μέσῳ τῆς ἀναχώρησης ἀπὸ τὰ ἀστικὰ κέντρα καὶ ἡ καταφυγὴ πρὸς ἔρημους τόπους στὰ χρόνια τῶν διωγμῶν καὶ μετά, ἡ ὑποβολὴ σὲ ἑκούσιες ταλαιπωρίες χάριν τῆς ἀσκήσεως μὲ τὴν ἐμφάνιση τοῦ μοναχισμοῦ, ἰσχυροποίησαν αὐτὴν τὴν στάση. Πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι καὶ ἡ πλατωνικὴ φιλοσοφία μὲ τὸν δυϊστική της κοσμοθεωρία, ἡ ἐπικούρεια φιλοσοφία μὲ τὸ τετραφάρμακον, τὴν διδασκαλία τοῦ Ἐπικούρου γιὰ τὴν ἀδιαφορία ἀπέναντι στὸν πόνο, ἡ στωϊκὴ φιλοσοφία μὲ τὴν εἱμαρμένη καὶ τὸ ἀναπόφευκτο πεπρωμένο, εἶχαν ἐπιδράσει καὶ στὴν ἑλληνιστικὴ Αἴγυπτο, ὅπου γεννᾶται ὁ μοναχισμός, καὶ σίγουρα διαμορφώσει στὴ συνείδηση τῶν κατοίκων τὴν ἄποψη ὅτι τὸ πνεῦμα προέχει καὶ ὑπερέχει, τὸ σῶμα εἶναι εὐτελὲς καὶ ἄνευ ἀξίας. Σημειωθήτω ὅτι ἡ αἵρεση τοῦ μονοφυσιτισμοῦ, τὴν ὁποία ἀκολουθεῖ μέχρι σήμερα ἡ Κοπτικὴ Ἐκκλησία στὴν Αἴγυπτο, ξεκίνησε ὡς παρανόηση τοῦ μυστηρίου τῆς σαρκώσεως, ὡς ἄρνηση παραδοχῆς ὅτι ὁ Θεὸς ἔλαβε ἀνθρώπινο σῶμα, τεχθεὶς ὡς τέλειος καὶ ὁλοκληρωμένος ἄνθρωπος. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀλεξανδρινὸς θεολόγος Ὡριγένης, ἐξέχουσα ἐκκλησιαστικὴ προσωπικότητα τοῦ τρίτου αἰῶνα, κολοσσὸς τῆς θεολογίας, μολονότι ὑπερασπίζεται τὴν χρήση φαρμάκων, σὲ ἕνα ἔργο του ὑποστηρίζει ὅτι πρέπει νὰ ἀποφεύγονται ἀπὸ ὅσους ἀγωνίζονται γιὰ ἕνα ἀνώτερο τρόπο ζωῆς[30].

Στὸν ἀντίποδα καὶ κατὰ τὴ διάρκεια τῶν διωγμῶν συναντοῦμε μάρτυρες ποὺ ἀσκοῦν τὸ ἐπάγγελμα τῶν ἰατρῶν. Τὰ τρία ζεύγη Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ, οἱ μάρτυρες Παντελεήμων, Θαλλέλαιος, Διομήδης, Μώκιος, Κύρος, Ἰωάννης, Ἑρμιόνη, Ζηνοβία, Ζηναΐς, Φιλονίλλα, ἡ σήμερα ἑορτάζουσα Ἀναστασία ἡ Φαρμακολύτρια, εἶχαν θέσει ἑαυτοὺς στὴν ἀφιλοχρήματη ὑπηρεσία τῆς ὑγείας ὑπὸ δυσφόρους συνθῆκες καὶ καταστάσεις γιὰ τὸν καθένα ἀπ’ αὐτούς.

Ὀργάνωση τῆς φιλανθρωπικῆς δράσης καὶ ποιμαντικῆς μέριμνας τῶν ἀσθενῶν μὲ ταυτόχρονη καταξίωση τῆς ἰατρικῆς καὶ τῶν φαρμάκων φαίνεται νὰ ἐντατικοποεῖται στὸ κοινωνικὸ καὶ συυγραφικὸ ἔργο τῶν Καππαδοκῶν πατέρων Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ, Γρηγορίου Νύσσης, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν διάρκεια πατριαρχίας τοῦ Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τῆς ἀρχιερατίας τοῦ ἁγίου Νικολάου στὰ Μύρα τῆς Λυκίας καὶ τῆς πατριαρχείας Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμονος στὴν Ἀλεξάνδρεια τὸν ἕβδομο αἰῶνα μὲ τὰ περίφημα ἑπτὰ μαιευτήρια. Στὸ πρόσωπό τους οἱ ἀσθενεῖς βρῆκαν τοὺς μεγάλους συμμάχους. Ὁ Μέγας Βασίλειος, ἔχοντας σπουδάσει τὴν ἰατρική, κατασκευάζει τὴν Βασιλειάδα, ένα τεράστιο συγκρότημα ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ νοσοκομεῖο, λεπροκομεῖο, γηροκομεῖο, ἰατρεῖα γιὰ λοιμώδη νοσήματα καὶ κλινικές, ξενῶνες γιὰ τοὺς συγγενεῖς τῶν ἀῤῥώστων καὶ γιὰ φιλοξενούμενους. Κάτι ἀντίστοιχο εἶχε κάνει καὶ ὁ ἅγιος Νικόλαος στὴν ἐκκλησιαστικὴ ἐπαρχία του, ἀλλὰ καὶ ὁ Χρυσόστομος στὴν Κωνσταντινούπολη. Τὸ σημαντικότερο ἦταν ὅτι οἱ ἴδιοι οἱ πατέρες στὸ πλαίσιο τοῦ ποιμαντικοῦ τους ἐνδιαφέροντος περιδιέβαιναν καθημερινὰ τοὺς χώρους τῶν ἱδρυμάτων, ὥστε νὰ ἔχουν ἄμεση πληροφόρηση γιὰ τὴν ὑγεία καὶ τὶς ἀνάγκες τῶν ἀσθενῶν, ἀλλὰ κυρίως γιὰ νὰ προσφέρουν τὴν ἀπαραίτητη ψυχολογικὴ ὑποστήριξη στοὺς ἀπελπισμένους ἀσθενεῖς. Ἡ χρήση τοῦ φαρμάκου διευρύνεται καὶ τίθενται πλέον οἰ βάσεις γιὰ μία οὐσιαστκότερη προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας. Πλέον μορφοποιεῖται καὶ ἐπισημοποιεῖται ἡ θετικὴ ἄποψη τοῦ χριστιανισμοῦ ἔναντι τοῦ φαρμάκου, γεγονὸς ποὺ θὰ διαμορφώσῃ ἕνα ὀργανωμένο σύστημα κοινωνικῆς προσφορᾶς στὴν ἐποχὴ τοῦ Βυζαντίου.

Τὸ Βυζάντιο διέσωσε τὶς ἔρευνες καὶ τὶς ἐπιστημονικὲς γνώσεις τῶν ἀρχαίων ἑλλήνων ἰατρῶν, τοῦ Ἱπποκράτη καὶ τοῦ Γαληνοῦ. Ἤδη ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἱστορίας του ὁ Ὀρειβάσιος, συμπατριώτης τοῦ Γαληνοῦ καὶ συμμαθητὴς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τοῦ Μεγάλου Γρηγορίου κατὰ τὴν διάρκεια τῶν σπουδῶν τους στὴν Ἀθήνα, συνέγραψε μία μνημειώδη ἰατρικὴ ἐγκυκλοπαίδεια μὲ τίτλο «Ἰατρικοὶ Συναγωγαί», περιέχουσα ὅλες τὶς μέχρι τότε γνώσεις τῆς ἀρχαιοελληνικῆς ἰατρικῆς, ἐμπλουτισμένες καὶ μὲ δικές του παρατηρήσεις, ἀλλὰ καὶ ἀρκετὰ ἄλλα σχετικὰ συγγράμματα. Ὁ ἴδιος πρότεινε θεραπεία τῶν ἰλίγγων μὲ ἀλκαλοειδῆ τοῦ βεράτρου, θεραπεία τῆς νεφρίτιδας μὲ ὑδρικὴ δίαιτα καὶ γάλα, ἐπούλωση τραυμάτων μὲ ἀντισηπτικὰ φάρμακα, ὅπως ἡ ὑγρὰ κηρωτή[31].

Ὁ ἀδελφὸς τοῦ ἀρχιτέκτονα τῆς Ἁγίας Σοφίας Ἀνθίμου, Ἀλέξανδρος Τραλλειανός, διάσημος φαρμακολόγος καὶ βοτανολόγος τοῦ ἕκτου αἰῶνα, διακρίνεται γιὰ τὶς εὔστοχες παρατηρήσεις του, ἐνῷ τὸ ἔργο του θὰ ἐπηρεάσῃ μεταφρασμένο τὸν δυτικὸ καὶ ἀραβικὸ κόσμο κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Μεσαίωνα[32].

Ὑπὸ τὴν προστασία τῶν βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων τὰ ὀνόματα τοῦ ἀρχιάτρου τοῦ Ἰουστινιανοῦ Ἀετίου, τοῦ πρωτοσπαθάριου τοῦ Ἡρακλείου Θεφίλου, τοῦ Πέτρου τοῦ Αἰγινίτη, τοῦ Στέφανου τοῦ Ἀθηναίου, τοῦ Μιχαὴλ Ψελλοῦ, φιλοσόφου τοῦ ἑνδεκάτου αἰῶνα, τοῦ Ἰωάννου Ζαχαρίου, ἰατροῦ τοῦ Μιχαὴλ Παλαιολόγου τὸν δέκατο τρίτο αἰῶνα, θὰ μείνουν στὴν ἱστορία, συνδεόμενα μὲ τὶς πρωτοποριακὲς πρακτικὲς καὶ τὶς συστάσεις τους γιὰ τὴν θεραπεία παθήσεων καὶ τὶς πραγματεῖες τους γιὰ τὴν παρασκευὴ ἁπλῶν καὶ σύνθετων φαρμάκων.

Στὸ Πανεπιστήμιο τῆς πρωτεύουσας τῆς αὐτοκρατορίας, ποὺ διαθέτει βιβλιοθήκη μὲ τεράστια συλλογὴ βιβλίων, οἱ μαθητὲς δὲν ἀποκτοῦν μόνον πρακτικὲς γνώσεις ἰατρικῆς, ἀλλὰ καὶ κρατικὸ δίπλωμα, γεγονὸς ποὺ τοὺς καταξιώνει τόσο στὴ Βυζαντινὴ κοινωνία, ὅσο καὶ στὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο.

Τὸν δέκατο αἰῶνα ἐπὶ αὐτοκράτορος Ῥωμανοῦ Λεκαπηνοῦ κυριαρχεῖ τὸ τελειότερο νοσοκομειακὸ συγκρότημα Παντοκράτορος, τὸ ὁποῖο διαθέτει ὀγδόντα κλίνες μὲ τμήματα χειρουργικό, παθολογικό, γυναικολογικό, μαιευτικό, ὀφθαλμολογικό, μὲ σαράντα ἰατροὺς διαφόρων εἰδικοτήτων[33]. Μέχρι τὴν ἅλωση τῆς Πόλεως ἀπὸ τοὺς σταυροφόρους τὸ 1204 μποροῦμε νὰ ποῦμε πὼς ὑπῆρξε ἄνθηση τῆς κοινωνικῆς μέριμνας για τοὺς ἀσθενεῖς ὑπὸ ἐκκλησιαστικὴ ἢ κρατικὴ πρωτοβουλία. Ἀξιοσημείωτη σχετικὰ εἶναι ἡ πρόοδος ποὺ παρατηρεῖται στὰ χρόνια τῆς βασιλείας τοῦ Ἰωάννου Βατάτζη, αὐτοκράτορος Νικαίας καὶ ἁγίου τῆς Ἐκκλησίας.

Ἐπὶ τουρκοκρατίας τὰ πράγματα παίρνουν ἐντελῶς ἀρνητικὴ τροπή. Τὰ νοσοκομεῖα διαλύονται καὶ ἡ Ἐκκλησία, ὁ μόνος πλέον συνεκτικὸς κρίκος τοῦ γένους, ἀναλαμβάνει νὰ στηρίξῃ τὴν ἐλπίδα τοῦ ὑπόδουλου ἑλληνισμοῦ στὴ σκοτεινὴ περίοδο μέχρι τὴν Ἐπανάσταση καὶ δημιουργία τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους. Οἱ κομπογιαννίτες θεραπευτές, οἱ ἐμπειρικοὶ ἰατροί, οἱ πωλητὲς βοτάνων καὶ ματζουνιῶν, οἱ παραδοσιακὲς μαμές, κυριαρχοῦν, μέχρις ὅτου ἀπελευθερωθῇ ὁ ἑλληνισμὸς καὶ τεθοῦν ἀπὸ τὸ νεοσύστατο κράτος οἱ βάσεις γιὰ τὴν ὀργανωμένη ἀκαδημαϊκὴ γνώση, ἔρευνα καὶ διδασκαλία τῆς φαρμακολογίας καὶ τῆς ἰατρικῆς.

Σήμερα ὑπὸ τὴν αἱγίδα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἐκτὸς τῶν ἑκατοντάδων συσσιτίων, εὐαγῶν ἱδρυμάτων, βρεφονηπιακῶν καὶ παιδικῶν σταθμῶν, στεγῶν γερόντων, ξενώνων γιὰ ἀστέγους, οἰκοτροφείων, ὀρφανοτροφείων, φιλανθρωπικῶν κέντρων συμπαραστάσεως κρατουμένων καὶ χιλιάδων φιλοπτώχων ταμείων, λειτουργοῦν 66 γηροκομεῖα, 12 ἱδρύματα χρονίως πασχόντων παίδων καὶ ἐνηλίκων, 7 ἱδρύματα γιὰ ΑΜΕΑ , 2 νοσοκομεῖα, 5 ἰατρεῖα, 1 σταθμὸς πρώτων βοηθειῶν, 1 κέντρο φυσιοθεραπείας, ἠλεκτροθεραπείας καὶ ὑδροθεραπείας, 4 κέντρων συμπαράστασης ἐξαρτημένων ἀτόμων, 7 ἱδρύματα ψυχικῆς ὑγείας, 145 τράπεζες αἵματος, 1 ἵδρυμα ἀπόρων τυφλῶν γυναικῶν, 1 ἵδρυμα ψυχοκοινωνικῆς ἀγωγῆς καὶ στήριξης, 1 κέντρο ἰατρικῆς, κοινωνικῆς καὶ ψυχιατρικῆς ὑποστήριξης γιὰ ἄτομα μὲ νεοπλασματικὰ νοσήματα, καὶ διάφορα κέντρα γιὰ τὴν νόσο Ἀλτσχάϊμερ[34].

Ἐκτάκτως καὶ γιὰ εἰδικὲς περιπτώσεις ἡ Ἑλλαδικὴ Ἐκκλησία συγκεντρώνει φάρμακα καὶ παραϊατρικὰ προϊόντα, ποὺ διαθέτει εἴτε στὰ ἱεραποστολικὰ κλιμάκια ἀνὰ τὴν οἰκουμένη, εἴτε σὲ πληθυσμοὺς ποὺ ἔχουν ὑποστεῖ φυσικὲς καταστροφές καὶ θεομηνίες ἢ βρίσκονται σὲ ἐμπόλεμη κατάσταση. Σὲ ὅλα αὐτὰ ἂς προστεθοῦν καὶ οἱ ἀντίστοιχες δράσεις τῶν ἄλλων Πατριαρχείων, αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, ἀρχιεπισκοπῶν καὶ μητροπόλεων, ποὺ καλύπτουν ἔνα εὐρὺ φάσμα κοινωνικῆς προσφορᾶς καὶ διακονίας τοῦ πάσχοντος συνανθρώπου. Ἕνα μόνο χαρακτηριστικὸ παράδειγμα θὰ ἀναφέρω· εἶναι τὸ κέντρο περίθαλψης καρκινοπαθῶν «Ἁγία Εἰρήνη» στὸ Βουκουρέστι, τὸ ὁποῖο φιλοξενεῖ ὑπὸ ἰατρικὴ παρακολούθηση, ἰατροφαρμακευτικὴ περίθαλψη, ψυχολογικὴ καὶ πνευματικὴ ὑποστήριξη καρκινοπαθεῖς στὸ τελευταῖο στάδιο τῆς ἀσθενείας τους[35].

Ὁλοκληρώνοντας τὴν ὁμιλία μου, ἂς μοῦ ἐπιτραπῇ νὰ συμπληρώσω τὰ ἑξῆς·

       Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι ὁ Χριστὸς παρατεινόμενος στοὺς αἰῶνες. Καὶ ὁ Χριστὸς ἦλθε «οὐ διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι», ἦρθε νὰ διακονήσῃ τὴν σωτηρία μας. Ἡ ἀξία τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἀναμφίβολα ἐπιβάλλει στὴν Ἐκκλησία τὸν σεβασμό πρὸς τὸ πολυτιμότερο ἀγαθό της, τὴν ὑγεία, καθὼς καὶ ὁ,τιδήποτε μπορεῖ νὰ στηρίξῃ καὶ τὶς δύο· ἐπιβάλλει τὸν σεβασμὸ πρὸς τὰ ἀντίδοτα τοῦ βιολογικοῦ θανάτου, τὰ φάρμακα, ἀλλὰ καὶ πρὸς τοὺς λειτουργούς, μύστες καὶ ἀρχιερεῖς τῆς ἰαματικῆς ἐπιστήμης, φαρμακοποιοὺς καὶ ἰατρούς, ποὺ ὑπηρετοῦν τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν σωτηρία του σὲ βιολογικὸ ἐπίπεδο. Ἡ ζωὴ ἀνήκει στὸν Θεό, παρέχεται ὡς δωρεὰ ἐκ τῆς ἀπείρου ἀγάπης Του, γιατὶ ὁ Θεὸς δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχῃ χωρὶς νὰ μοιράζεται. Ὁ Θεὸς Πατέρας μας ὑπερβαίνει τὰ ὅρια τῆς ὑποστατικῆς Του μοναδικότητος καὶ δίνει ὁλόκληρο τὸ εἶναι Του καὶ τὴν οὐσία Του στὸν Θεὸ Λόγο, τὸν ἀγαπημένο Του Υἱό, καὶ στὸν Θεὸ Παράκλητο, τὸ ἀγαπημένο Του Πνεῦμα. Αὐτὸ τὸ μοίρασμα τῆς ζωῆς ὑπηρετεῖτε κι ἐσεῖς, οἱ φαρμακοποιοὶ τοῦ νομοῦ μας, καὶ εἶναι σπουδαῖο τὸ ἔργο σας καὶ ἀναγνωρίζεται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν κοινωνία. Καὶ αὐτὴ ἡ ἀναγνώριση ὄχι μόνον δὲν ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν πίστη στὸν Θεό, ἀλλὰ ἀντιθέτως, ἐφόσον ἡ χρήση φαρμάκων ὑπηρετεῖ τὴ ζωή, ἕνας φαρμακοποιὸς μπορεῖ νὰ γίνῃ αἰτία, ὥστε ὁ πιστὸς χριστιανὸς νὰ ἀντιληφθῇ τὴν πανταχοῦ παρουσία καὶ εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ, στὸ πρόσωπο δὲ τοῦ φαρμακοποιοῦ τὸν ἀπεσταλμένο ἄγγελο ποὺ ἔρχεται νὰ ὑπηρετήσῃ τὴν ζωή ἐκείνου.

Σᾶς εὐχαριστῶ.

---

[1] Σοφία Σειράχ, κεφ. 38, στ. 1.

[2] Στὸ ἴδιο, στ. 2.

[3] Στὸ ἴδιο, στ. 3.

[4] Στὸ ἴδιο, στ. 4.

[5] «Οὐκ ἀπὸ ξύλου ἐγλυκάνθη ὕδωρ εἰς τὸ γνωσθῆναι τὴν ἰσχὺν Αὑτοῦ;», στὸ ἴδιο, στ. 5.

[6] Στὸ ἴδιο, στ. 6.

[7] Στὸ ἴδιο, στ. 7.

[8] Στὸ ἴδιο, στ. 8.

[9] Στὸ ἴδιο, στ. 9.

[10] Στὸ ἴδιο, στ. 10-12.

[11] Στὸ ἴδιο, στ. 14.

[12] Ἀριθμοί, κεφ. 21, στ. 9.

[13] Δ΄ Βασιλειῶν, κεφ. 5, στ. 1-27.

[14] Ἠσαΐας, κεφ. 38, στ. 21.

[15] Δ΄ Βασιλειῶν, κεφ. 4, στ. 34-35.

[16] Ἰεζεκιήλ, κεφ. 47, στ. 12.

[17] Ἱερεμίας, κεφ. 8, στ. 22.

[18] Ἠσαΐας, κεφ. 1, στ. 6.

[19] Α΄ Παραλειπομένων, κεφ. 16, στ. 12.

[20] Δανιήλ, κεφ. 4, στ. 29-31.

[21] Ματθαῖος, κεφ. 10, στ. 8.

[22] Ματθαῖος κεφ. 9, στ. 12.

[23] Ἰωάννης κεφ. 9, στ. 6-7.

[24] Λουκᾶς, κεφ. 8, στ. 43-44.

[25] Στὸ ἴδιο, κεφ. 10, στ. 34.

[26] Πρὸς Τιμόθεον Α΄, κεφ. 5, στ. 23.

[27] Ματθαῖος, κεφ. 27, στ. 34.

[28] Πρὸς Φιλιπισσίους, κεφ. 1, στ. 21.

[29] http://www.iskarditsas.gr/04/orkos.htm.

[30] http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/mitakis_farmako2.html.

[31] http://www.apologitis.com/gr/ancient/byz_iatriki.htm.

[32] Στὸ ἴδιο.

[33] http://www.imlarisis.gr/index.php?dispatch=categories.view&category_id=830.

[34] Βλ. εἰδικότερα http://www.ecclesia.gr/greek/koinonia/koinonia.htm.

[35] http://www.parembasis.gr/2009/09_02_02.htm.