«Νεκρώσατε οὖν τά μέλη ὑμῶν τά ἐπί τῆς γῆς» (Κολ. 3.5).
Γιά τόν θάνατο καί τή ζωή ὁ λόγος στό σημερινό ἀποστολικό ἀνάγνωσμα. Ὄχι γιά τή ζωή καί τόν θάνατο κάποιου ἀνθρώπου, ἀλλά γιά τή ζωή τοῦ Χριστοῦ καί τόν θάνατο τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου.
Μέ ἀφετηρία τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος λέγει ὅτι ὁ ἴδιος εἶναι ἡ ζωή τῶν ἀνθρώπων, ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐξηγεῖ στούς χριστιανούς τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κολοσσῶν καί δι᾽ αὐτῶν καί σέ μᾶς πῶς μποροῦμε νά γίνουμε μέτοχοι τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, πῶς μποροῦμε νά λάβουμε τή ζωή τοῦ Χριστοῦ.
«Νεκρώσατε τά μέλη ὑμῶν τά ἐπί τῆς γῆς». Ἰδού ὁ τρόπος, ἀδελφοί μου, πού μᾶς ὑποδεικνύει ὁ ἀπόστολος. «Νεκρῶστε», λέει, «τά μέλη σας τά ἐπίγεια». Αὐτός εἶναι ὁ τρόπος γιά τόν ἀπόστολο Παῦλος. Αὐτή εἶναι ἡ προϋπόθεση γιά νά μᾶς δώσει ὁ Χριστός τή ζωή του.
 |
| Γέρων Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, ο Υμνογράφος (+ 1991) |
«Kαί τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καί σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς» (Ματθ. 4.16).
Tά λόγια τοῦ προφήτη Ἡσαΐα ἐπαναλαμβάνει στό σημερινό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα τῆς Κυριακῆς μετά τά Φῶτα ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος. Προαναγγέλει τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι τό φῶς τοῦ κόσμου, στή γῆ. Δέν εἶναι ὅμως ἡ γῆ πού εἶναι χώρα θανάτου. Εἶναι οἱ ἄνθρωποι πού ζοῦν σ᾽ αὐτήν «καθήμενοι ἐν χώρᾳ καί σκιᾷ θανάτου».
Ὁ Θεός δημιούργησε τή γῆ «καλή λίαν». Τή δημιούργησε γεμάτη φῶς, τό φῶς τῆς παρουσίας του, γιά χάρη τῶν ἀνθρώπων πού ἔπλασε. Ὅμως ἡ παρακοή τῶν πρωτοπλάστων ἔβγαλε τόν Θεό ἀπό τή ζωή τους καί κατά συνέπεια καί ἀπό τή γῆ καί τόν κόσμο. Γι᾽ αὐτό καί δικαιολογημένα χαρακτηρίζει ὁ προφήτης Ἡσαΐας τούς ἀνθρώπους «ἐν χώρᾳ καί σκιᾷ θανάτου καθημένους» καί προαναγγέλει τήν ἐπιστροφή τοῦ φωτός, τήν ἐπιστροφή δηλαδή τοῦ Θεοῦ στή ζωή τῶν ἀνθρώπων, μέ τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ στή γῆ καί τήν παρουσία του στόν κόσμο.
Αὐτό τό φῶς συμβόλιζε τό ἄστρο πού «ἔστη» ἐπάνω ἀπό τό σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ. Αὐτό τό φῶς πού καταυγάζει τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων προμηνύει καί ἡ ἐμφάνιση τοῦ Θεοῦ Πατρός στά ρεῖθρα τοῦ Ἰορδάνου κατά τή βάπτιση τοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποία ἑορτάσαμε πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες.
«Καί οὗτοι πάντες μαρτυρηθέντες διά τῆς πίστεως οὐκ ἐκομίσαντο τήν ἐπαγγελίαν … ἵνα μή χωρίς ἡμῶν τελειωθῶσιν» (Ἑβρ. 11.39-40).
Κυριακή πρό τῆς Χριστοῦ γεννήσεως καί ἡ Ἐκκλησία μας μνημονεύει «πάντων τῶν ἀπ᾽ αἰῶνος Θεῷ εὐαρεστησάντων, ἀπό Ἀδάμ ἄχρι καί Ἰωσήφ τοῦ μνήστορος καί τῶν προφητῶν καί προφητίδων». Θυμᾶται, δηλαδή, καί τιμᾶ ὅλους ἐκείνους τούς ἁγίους, ἄνδρες καί γυναῖκες, πού μέ τήν καθαρότητα τῆς ζωῆς τους, μέ τήν ἐγκράτεια καί τήν ὑπομονή τους, ἀλλά προπάντων μέ τήν πίστη τους στόν Θεό ἀποδείχθηκαν ἄξιοι τῆς ἀγάπης καί τῆς χάριτός του.
Ὅλοι αὐτοί οἱ δίκαιοι καί οἱ ἅγιοι ἔζησαν μέσα στό σκοτάδι τῆς μεταπτωτικῆς ἐποχῆς· ἔζησαν τήν περίοδο τοῦ ἀπομακρύνσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό καί βίωσαν τή στέρηση τῆς παρουσίας καί τῆς παρηγορίας πού αὐτή προσφέρει.
Πίστευαν σέ ἕναν Θεό, τόν ὁποῖο οἱ σύγχρονοί τους ἄνθρωποι εἶχαν διαγράψει ἀπό τή ζωή τους, γιατί νόμιζαν ὅτι καί Ἐκεῖνος τούς εἶχε διαγράψει. Ἐμπιστευόταν τήν ἀγάπη του καί φρόντιζαν νά ὑπακούουν στίς ἐντολές του καί νά μήν τόν δυσαρεστοῦν, σάν νά ἦταν παρών.
«Πάντες γάρ υἱοί Θεοῦ ἐστε διά τῆς πίστεως τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. 3.26).
Ἀνάμεσα στά στοιχεῖα πού διαφοροποιοῦν τήν πίστη στόν Χριστό ἀπό τήν πίστη σέ ἄλλες θρησκεῖες καί ἰδεολογίες εἶναι καί ἡ θεμελιώδης ἀρχή τῆς πίστεώς μας πού προβάλλει ἐνώπιόν μας κατά τή σημερινή ἑορτή τῆς ἁγίας ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας.
Καί ἡ θεμελιώδης αὐτή ἀρχή προβάλλεται ἀφενός μέσα ἀπό τό ἀποστολικό ἀνάγνωσμα, τό ὁποῖο ὅρισε ἡ Ἐκκλησία μας νά διαβάζεται κατά τήν ἡμέρα τῆς μνήμης τῆς ἁγίας Βαρβάρας καί ἀφετέρου μέσα ἀπό τήν ἴδια τή ζωή καί τό μαρτύριο τῆς τιμωμένης ἁγίας.
Τό θέμα τῆς δυνάμεως τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ Θεοῦ θέτει ὁ Χριστός στή σημερινή εὐαγγελική περικοπή. Ἡ συζήτηση ξεκίνησε ἀπό τήν ἀποτυχία τοῦ εὐσεβοῦς ἐκείνου πλουσίου, ὁ ὁποῖος πλησίασε τόν Χριστό γιά νά τόν ρωτήσει πῶς μπορεῖ νά κληρονομήσει τήν αἰώνια ζωή. Καί ἐνῶ τόν διαβεβαίωσε ὅτι τηροῦσε σέ ὅλη του τή ζωή τίς ἐντολές τοῦ θείου νόμου, δυσκολεύθηκε νά συμμορφωθεῖ μέ τήν τελευταία πού τοῦ ὑπέδειξε ὁ Χριστός, νά πωλήσει δηλαδή τά ὑπάρχοντά του καί νά τόν ἀκολουθήσει, καί «ἀπῆλθε λυπούμενος».
Ἡ περίπτωση αὐτή τοῦ πλουσίου τοῦ σημερινοῦ εὐαγγελίου, ἑνός ἀνθρώπου πού ἀσφαλῶς εἶχε κάνει πολλές προσπάθειες καί, ἐάν θέλετε, καί πολλές θυσίες γιά νά ἐφαρμόσει στή ζωή του τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, μᾶς δείχνει πόσο δύσκολο τελικά εἶναι νά ἐπιτύχει ὁ ἄνθρωπος τή σωτηρία του· τόσο δύσκολο, ὥστε νά φαίνεται εὐκολότερο, ὅπως λέγει ὁ Χριστός, νά περάσει ἕνα χονδρό σχοινί ἀπό τήν τρύπα μιᾶς βελόνας, παρά νά εἰσέλθει ἕνας πλούσιος στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
«Καί διελογίζετο ἐν ἑαυτῷ λέγων· τί ποιήσω, ὅτι οὐκ ἔχω ποῦ συνάξω τούς καρπούς μου;» (Λουκ. 12.17).
Ἕναν πλούσιο ἄνθρωπο μᾶς παρουσίασε ἡ σημερινή εὐαγγελική περικοπή. Ἕναν ἄνθρωπο τοῦ ὁποίου οἱ σκέψεις καί οἱ λογισμοί δέν τόν ἀφήνουν νά ἡσυχάσει τή νύχτα. Ἕναν ἄνθρωπο τόν ὁποῖο τόν ἀπασχολοῦν προβλήματα καί μέριμνες βιοτικές, ὄχι ὅμως σάν αὐτές πού ἀπασχολοῦν συνήθως τούς ἀνθρώπους. Γι᾽ αὐτόν τό πρόβλημα δέν εἶναι ἡ ἔλλειψη τῶν ἀγαθῶν ἀλλά ἡ ὑπερεπάρκεια. Δέν ἀγρυπνᾶ γιατί ἀναζητᾶ ἐναγωνίως νά λύσει τό πρόβλημα τῆς ἐπιβιώσεως τοῦ ἑαυτοῦ του καί τῆς οἰκογενείας του, ἀλλά γιατί δέν ξέρει ποῦ νά ἀποθηκεύσει τό πλῆθος τῶν καρπῶν πού ἀπέδωσαν τά κτήματά του.
Γιά κάθε συνηθισμένο ἄνθρωπο ὁ λογισμός τοῦ πλουσίου ἀντηχεῖ παράδοξος. Ποιός θά μποροῦσε νά διανοηθεῖ ὅτι ἕνας πλούσιος ἔχει προβλήματα, καθώς ὅλοι πιστεύουμε ὅτι ὁ πλοῦτος εἶναι ἡ λύση ὅλων τῶν προβλημάτων τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου.
«Χριστῷ συνεσταύρωμαι· ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέ ἐν ἐμοί Χριστός» (Γαλ. 2.19-20).
Δέν εἶναι ἡ πρώτη φορά, ἀδελφοί μου, πού ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀναφέρεται στήν ταύτιση τῆς ὑπάρξεώς του μέ τόν Χριστό. Συχνά στίς ἐπιστολές του ἀναφέρεται στή μετοχή του στή ζωή τοῦ Χριστοῦ καί τήν ἕνωσή του μαζί του, ἕνωση τήν ὁποία τίποτε καί κανένας, οὔτε τά βασανιστήρια οὔτε αὐτός ὁ θάνατος, δέν μπορεῖ νά καταλύσει, γιατί θεμέλιό της εἶναι ἡ ἀγάπη.
Γιατί ὅμως ἐπιμένει τόσο στό εἶδος αὐτό τῆς σχέσεως του μέ τόν Χριστό ὁ ἀπόστολος;
Ἐπιμένει πρῶτον, ἀδελφοί μου, γιατί ὁ Χριστός δέν εἶναι γιά τόν ἀπόστολο Παῦλο ἕνας ἀπρόσωπος καί ἄγνωστος Θεός πού κάποτε πίστευσε. Εἶναι ὁ προσωπικός σωτήρας καί λυτρωτής του. Αὐτός πού τόν κάλεσε προσωπικά στόν δρόμο πρός τή Δαμασκό. Εἶναι αὐτός πού τοῦ ἄλλαξε ριζικά ὄχι μόνο τήν πορεία τῆς ζωῆς του ἀλλά καί ὁλόκληρο τόν ἐσωτερικό του κόσμο. Εἶναι αὐτός πού τόν ἔκανε νά ἐγκαταλείψει τήν ἀναστροφή του ἐν τῷ Ἰουδαϊσμῷ, νά ἀφήσει τά πάντα πίσω του, καί νά διατρέξει ὁλόκληρη τήν οἰκουμένη γιά νά εὐαγγελισθεῖ τό ὄνομά του. Εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος τόν ἀνέβασε «μέχρι τρίτου οὐρανοῦ» καί τοῦ ἀποκάλυψε «ἄρρητα ρήματα, ἅ οὐκ ἐξόν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι».
Ὁ δεύτερος λόγος εἶναι γιατί γιά τόν ἀπόστολο Παῦλο τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι μία θεωρία ἤ ἕνα φιλοσοφικό σύστημα πού ἐπιδιώκει νά συγκεντρώσει μαθητές καί ὀπαδούς, διότι στήν περίπτωση αὐτή δέν θά ἦταν ἀνάγκη νά ἔρθει ὁ Χριστός καί νά ζήσει ἀνάμεσά μας καί νά σταυρωθεῖ καί νά ἀναστηθεῖ, ὥστε νά μπορέσουμε νά γίνουμε κοινωνοί τῆς ἀτελευτήτου καί αἰωνίου ζωῆς του καί στόν οὐρανό.
Ὁ ὅσιος Παΐσιος ὁ Μέγας λέγει ὅτι: «Ἡ ἐξομολόγησις τῶν λογισμῶν στὸν Πνευματικὸ εἶναι τὸ θεμέλιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς καὶ ἡ ἐλπὶς τῆς σωτηρίας γιὰ ὅλους τοὺς πιστοὺς».
Πατέρες καὶ ἀδελφοί,
Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα πνευματικὰ καθήκοντα τῶν μοναχῶν ἀλλὰ καὶ τῶν λαϊκῶν χριστιανῶν, εἶναι ἡ ἐξομολόγησις τῶν ἁμαρτιῶν. Γι’ αὐτό, ὅσα πρόκειται νὰ εἴπω παρακάτω, θὰ ἔχουν σχέσι μὲ αὐτὸ τὸ Μυστήριο.
Ἀρκετές φορές οἱ ἱεροί εὐαγγελιστές περιγράφουν συναντήσεις καί συνομιλίες τοῦ Χριστοῦ μέ νέους ἀνθρώπους, ὅμως ἡ σημερινή συνάντηση καί συνομιλία τοῦ Χριστοῦ ἔχει μία διαφορετική διάσταση καί ἕνα διαφορετικό περιεχόμενο. Γιατί δέν ἔρχεται ὁ νέος πρός τόν Χριστό ἀλλά ὁ Χριστός πρός τόν νέο. Ἔρχεται ὁ δημιουργός πρός τό πλάσμα του, ὁ Κύριος τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου πρός αὐτόν πού ὑπόκειται ἤδη στόν νόμο τοῦ θανάτου, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ συνέπεια τῆς πτώσεως καί τῆς ἁμαρτίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἔρχεται ὁ φιλάνθρωπος Κύριος γιά νά δώσει ζωή καί ἐλπίδα καί προοπτική στόν νεανίσκο πού τήν ἔχασε τόσο πρόωρα, ἔχει ὅμως τώρα τή δυνατότητα νά ζήσει αὐτό τό μεγάλο θαῦμα χάρη στήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Ἔρχεται καί τοῦ ἀπευθύνει μιά πρόσκληση, μία διαταγή: «Νεανίσκε, σοί λέγω, ἐγέρθητι».
«Ἰδών δέ Σίμων Πέτρος προσέπεσεν τοῖς γόνασιν τοῦ Ἰησοῦ λέγων· ἔξελθε ἀπ᾽ ἐμοῦ, ὅτι ἀνήρ ἁμαρτωλός εἰμι, κύριε» (Λουκ. 5.8).
Στή λίμνη τῆς Γεννησαρέτ οἱ ἁλιεῖς δύο πλοίων ἔπλυναν τά δίκτυα τους μετά ἀπό μία κοπιαστική νύκτα. Ὁ Χριστός πλησίασε τό ἕνα ἀπό αὐτά καί παρακάλεσε τόν ἰδιοκτήτη του, τόν Πέτρο, νά ἀπομακρύνει τό πλοῖο του λίγο ἀπό τήν ξηρά, ὥστε νά μιλήσει στούς ἀνθρώπους πού εἶχαν συγκεντρωθεῖ γιά νά τόν ἀκούσουν. Ἦταν ἕνας κόπος αὐτός γιά τόν Πέτρο, γιατί δέν μποροῦσε νά ὁλοκληρώσει τή δουλειά του καί νά ἐπιστρέψει στό σπίτι μου. Ὅμως τόν ἀνέλαβε, ἱκανοποιώντας τήν παράκληση τοῦ Ἰησοῦ καί διευκολύνοντας τό κήρυγμά του.
του Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή Δρ. Θ.
Αρχιερατικού Επιτρόπου Καμπανίας, Ι.Μ. Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας
Ενώ ο οπαδοί και οι θιασώτες των σύγχρονων θρησκευτικών κινήσεων που υπόσχονται τη γνώση του μέλλοντος και των ανωτέρω δήθεν πνευματικών δυνάμεων μέσω της μαγείας ή της μαντείας υποστηρίζουν ότι έχουν αποκτήσει μια ανώτερη πνευματική γνώση, η πραγματικότητα του κτιστού κόσμου στον οποίο ζουν όλοι οι άνθρωποι, τους διαψεύδει. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει το μέλλον, κανένα ον πνευματικό και νοητό δεν έχει τη φυσική δύναμη να γνωρίσει ή να προκαθορίσει τα μέλλοντα γεγονότα.
Όλα τα όντα έχουν δημιουργηθεί από το Θεό «εκ του μη όντος». Είναι όντα τα οποία δηλαδή δεν δημιουργήθηκαν δεν είναι μέρος της Θείας ουσίας και κατά συνέπεια δεν είναι κατά φύση Θεοί. Είναι κτιστά όντα τα οποία έχουν χρονική αρχή ύπαρξης και είναι πεπερασμένα.157
Σε ερώτηση των μαθητών του πότε θα έρθει η Βασιλεία του Θεού ο Ιησούς απάντησε «περί δε της ημέρας εκείνης ή της ώρας, ουδείς οίδεν, ουδέ οι άγγελοι εν ουρανώ, ουδέ ο υιός, ει μη ο Πατήρ» (Μαρκ. 13,32). Η αποκλειστική γνώση του μέλλοντος ανήκει μόνο στον Πατέρα Θεό.
«Εἰδότες ὅτι οὐ δικαιοῦται ἄνθρωπος ἐξ ἔργων νόμου … καί ἡμεῖς εἰς Χριστόν ἐπιστεύσαμεν» (Γαλ. 2.16).
Νόμος, ἔργα καί πίστη εἶναι τό τρίπτυχο πού παρουσιάζει στό σημερινό ἀποστολικό ἀνάγνωσμα ὁ πρωτοκορυφαῖος ἀπόστολος Παῦλος, κάνοντας συγχρόνως μία προσωπική ἀποκάλυψη, μία προσωπική ἐξομολόγηση.
Γνωρίζοντας, λέει, ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά δικαιωθεῖ ἀπό τά ἔργα τοῦ νόμου, πιστεύσαμε στόν Χριστό γιά νά δικαιωθοῦμε διά τῆς πίστεως.
Ὁ ἀπόστολος πού μᾶς ὁμιλεῖ δέν εἶναι ἕνα τυχαῖο πρόσωπο. Εἶναι ἕνας ἄνθρωπος πού, ὅπως ὁ ἴδιος ὁμολογεῖ, ὑπῆρξε «ζηλωτής τῶν πατρικῶν παραδόσεων»· ὑπῆρξε ἀκριβής μελετητής καί πιστός τηρητής τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ. Ἔκανε ὅ,τι ἐπέτασσε ὁ Μωσαϊκός νόμος μέ τή βεβαιότητα ὅτι εὐαρεστεῖ στόν Θεό. Τί συνέβη, λοιπόν, ξαφνικά καί ἄλλαξε γνώμη σχετικά μέ τά ἔργα τοῦ νόμου καί τή χρησιμότητά τους;
Γνώρισε τόν Χριστό καί κατενόησε ὅτι ὁ νόμος ἦταν «παιδαγωγός εἰς Χριστόν», δέν ἦταν ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου.
Όποιος θέλει να προσεύχεται με καθαρό νου, πρέπει να μη μαθαίνει τα νέα των εφημερίδων, να μη διαβάζει βιβλία άσχετα προς την πνευματική μας ζωή, και κυρίως όσα διεγείρουν τα πάθη, και να μη μαθαίνει από περιέργεια όσα σχετίζονται με τη ζωή των άλλων. Όλα αυτά φέρνουν στο νου αλλότριες σκέψεις, και όταν ο άνθρωπος προσπαθεί να τις διευκρινίσει, αυτές ακόμη περισσότερο συγχύζουν και επιβαρύνουν την ψυχή.
Όταν η ψυχή διδαχθεί την αγάπη από τον Κύριο, τότε θλίβεται για όλη την οικουμένη, για όλη την κτίση του Θεού και προσεύχεται, ώστε όλοι να μετανοήσουν και δεχθούν τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Αν, όμως, η ψυχή χάσει τη χάρη, φεύγει η αγάπη από αυτήν, γιατί χωρίς χάρη Θεού είναι αδύνατον να αγαπά κάποιος τους εχθρούς, και τότε βγαίνουν από την καρδιά διαλογισμοί πονηροί, όπως λέει ο Κύριος (Ματθ. ιε΄19· Μαρκ. ζ΄ 21-22).
«Οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τόν υἱόν τοῦ ἀνθρώπου, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτόν μή ἀπόληται ἀλλ᾽ ἔχει ζωὴν αἰώνιον» (Ἰωάν. 3.14-15).
Κυριακή πρὸ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καί ἡ Ἐκκλησία μας ὅρισε νά ἀναγινώσκεται ὡς εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα ἡ συνομιλία τοῦ Χριστοῦ μέ τόν Νικόδημο, τόν ἄρχοντα ἐκεῖνον τῶν Ἰουδαίων, πού πλησίασε τόν Ἰησοῦ μέ εἰλικρινῆ διάθεση καί στή συνέχεια ἔγινε ἕνας ἀπό μαθητές του.
Στή συνομιλία αὐτή ὁ Χριστός σκιαγραφεῖ τήν πορεία του στόν κόσμο προλέγοντας τή σταυρική θυσία καί τή χάρη πού θά προκύψει ἀπό αὐτή γιά τόν ἄνθρωπο, συγκρίνοντάς την μέ τήν ὕψωση ἀπό τόν Μωϋσῆ τοῦ χαλκίνου ὄφεως ὁ ὁποῖος θεράπευε ὅσους ἀπό τούς Ἰσραηλίτες ὑφίσταντο τό δάγκωμα τῶν δηλητηριωδῶν ὄφεων καὶ κινδύνευαν νά πεθάνουν.
